Cholesterolwaarden, en andere zaken die je over cholesterol moet weten

Cholesterol is misschien wel het meest besproken onderwerp als het gaat om hart- en vaatziektes. Cholesterol zou de aderen verstoppen, waardoor je uiteindelijk problemen met je hart kunt krijgen. En dat er verschillende soorten cholesterol bestaan, weten de meesten inmiddels ook wel.

Maar dan houdt het op. Cholesterol staat vaak in het ‘verdomhoekje’ omdat het verhaal van cholesterol vaak te eenzijdig is.

Veel mensen weten niet wat cholesterol precies is, en dat cholesterol wel degelijk een belangrijke functie heeft in je lichaam. Zonder cholesterol zouden we niet eens kunnen bestaan!

“Cholesterol is de schuldige van alles!”

Cholesterol kun je eenvoudig omschrijven als dé grote boeman van de afgelopen 20 jaar. Alle verhalen, die nu iets genuanceerder blijken te zijn, waren verantwoordelijk voor het ‘in de hoek zetten’ van allerlei voedingsmiddelen zoals eieren en verzadigde vetten. Daarnaast was cholesterol dé nummer één oorzaak van nagenoeg ieder geval van hart- en vaatziekten in de afgelopen 20° jaar.

Opvallend is dat in de tachtiger jaren de meeste mensen niet eens wisten dat er sowieso iets als Cholesterol zou bestaan. Ergens tussen de tachtiger jaren en nu is cholesterol een begrip geworden wat altijd in verband gebracht is met iets heel ergs, met name als oorzaak van hart- en vaatziekten. Cholesterol moest je zo laag mogelijk houden, want anders…

Je bent natuurlijk op de hoogte van verhaal over de slechte gevolgen van vetten en cholesterol, en dat het de slechtste voedingsmiddelen zijn die je kunt eten. Maar feit is nu dat juist dit verhaal, heel slecht is geweest voor al die mensen die streefden naar een zo laag mogelijk cholesterol.

Maar goed, daarover kun je verderop meer lezen. Eerst even wat meer over de cholesterol zelf, waarom je cholesterol nodig hebt, de verschillende soorten, hoe dit gemeten wordt, en hoe je de gemeten waardes moet interpreteren. Ook zal ik je een paar natuurlijke oplossingen geven om je cholesterol zonder statines te verlagen.

Wat is cholesterol eigenlijk?

Cholesterol is een zachte, wasachtige substantie wat niet alleen in je bloedbaan zit, maar in iedere cel van je lichaam. waar het onontbeerlijk is voor andere andere de vorming en onderhoud van de celmembranen, hormonen, vitamine D en galzuren. Deze laatste is noodzakelijk om vet te verteren.

Cholesterol is ook noodzakelijk bij de vorming van je geheugen, en is onmisbaar voor allerlei neurologische functies. Het is een feit: Cholesterol heb je gewoon nodig. Het is zelfs zo belangrijk voor je lichaam, dat de benodigde cholesterol voor het overgrote deel zelf aangemaakt wordt. Het lichaam vertrouwd niet op een externe bron zoals cholesterol uit voeding.

Ongeveer 75% van alle cholesterol in je lijf wordt aangemaakt door je lever. Soms is dit wat meer, als er niet genoeg cholesterol via je voeding binnenkomt, soms is dit wat minder als je cholesterolrijke voeding eet. Maar het feit blijft dat het lichaam het overgrote deel zelf aanmaakt.

Waarom heb je cholesterol nodig?

Cholesterol heeft een hele lange lijst belangrijke functies in je lichaam, waaronder het in balans houden van je bloedwaardes waardoor je veel aandoeningen kunt voorkomen door je lichaam optimaal te laten functioneren. Ik wil de meest belangrijke functies even voor je op een rijtje zetten:

Cholesterol & Celmembranen

Je lijf krijgt cholesterol binnen via je eten, of door het zelf te maken uit allerlei grondstoffen. Dit laatste gebeurt met name in de lever. Cholesterol is letterlijk overal in je lichaam nodig, omdat het een belangrijke functie vervuld bij het vormen en instandhouden van celmembranen.

Cholesterol helpt om de celmembraan stabieler en sterker te maken, waardoor het beter bestand is tegen ongewenste indringers van buitenaf. Cholesterol is ook een onderdeel van de membranen van zogenaamde organellen, die in de cellen zitten. Deze organellen zijn onder andere verantwoordelijk voor de productie van energie en voor de synthese van eiwitten.

Cholesterol & Vitamine D

Dat vitamine D belangrijk is voor je lijf, weten we allemaal. En dat het overgrote deel van de vitamine D aangemaakt wordt onder invloed van de zon, weten we ook. Maar wist je dat één van de belangrijkste grondstoffen van dit proces bestaat uit cholesterol?

De UVB straling uit zonlicht werkt als een soort katalysator voor de aanmaak van vitamine D, waarbij cholesterol als grondstof een eerste vereiste is. Ga je braaf iedere dag naar buiten om zonlicht op te vangen, maar je hebt heel weinig cholesterol in je lijf? Dan zal er dus ook maar heel weinig vitamine D aangemaakt worden.

Sommige dierlijke voedingsmiddelen zoals vlees en eieren leveren een klein deel van de vereiste hoeveelheid vitamine D, evenals verrijkte voedingsmiddelen. Bij deze laatste kun je denken aan bijvoorbeeld aan een toevoeging aan melk of andere dagelijkse producten. Maar het overgrote deel is afhankelijke van eigen productie, waarbij de zon en de aanwezigheid van cholesterol een vereiste is.

Cholesterol & Steroïden

Cholesterol is de fundamentele bouwsteen van alle steroïden. Dit is een verzamelnaam van alle geslachtshormonen: Het testosteron, wat voor het grootste deel aangemaakt wordt in de mannelijke testikels, en oestrogeen en progesteron. Deze laatste twee worden voornamelijk aangemaakt in de vrouwelijke voortplantingsorganen.

Omgekeerd worden de verschillende geslachthormonen ook aangemaakt, maar in veel kleinere hoeveelheden. Testosteron door de vrouwen, en oestrogeen / progesteron door de mannen.

Daarnaast zijn Cortisol en Aldosteron ook steroïde hormonen. Deze worden geproduceerd in de bijnieren en zijn van cruciaal belang voor het reguleren van de bloeddruk, de reactie op stress, een correcte werking van het immuunsysteem en het in balans houden van de hoeveelheden water en zout in je lichaam.

Voor ieder hormoon wordt cholesterol op een speciale wijze gemodificeerd door de desbetreffende organen. Het mag duidelijk zijn: Zonder cholesterol zijn er geen geslachtshormonen, dus geen seks, dus geen voortplanting. Zonder cholesterol zal het menselijk ras uitsterven.

Cholesterol & Galzuren

Galzuren zijn speciale verbindingen die gemaakt worden in de lever. De belangrijkste grondstof is Cholesterol. Op het moment dat je eet, worden er galzuren vrijgegeven in de darmen, als onderdeel van het gal. Galzuren hebben de eigenschap om vetmoleculen en water met elkaar te binden.

Hierdoor zijn de enzymen in staat om het vet af te breken. Als er niet voldoende galzuren aanwezig zijn, dan kan dat in je darmen grote gevolgen hebben voor de verwerking van ingenomen vet.

Soorten cholesterol en het meten hiervan

Als je je cholesterol laat meten bij je huisarts, dan wordt je geconfronteerd met verschillende waardes. Hierover kun je verderop in dit artikel meer lezen. Maar één van die waardes is de totale hoeveelheid cholesterol. Om beter inzicht te krijgen in dit ‘totaal’, wil ik je eerst even uitleggen wat er precies in dat ‘totaal’ zit.

In de medische wereld bestaan twee soorten cholesterol:

• High Density Lipoproteïne (HDL): Dit is het soort cholesterol wat we beter kennen als het ‘goede’ cholesterol. Deze soort helpt om het ‘slechte’ cholesterol uit de buurt van je slagaders te houden en is in staat om eventueel aanwezige plaque van slecht cholesterol te verwijderen. HDL-cholesterol helpt dus om eventuele hart- en vaatziektes te voorkomen.
• Low Density Lipoproteïne (LDL): Dit is de beroemde ‘slechte’ cholesterol waar we altijd voor gewaarschuwd worden. Deze vorm van cholesterol circuleert in je bloedbaan en kan zich ophopen in je slagaders. Door de aanwezigheid van deze plaque worden je slagaders minder flexibel en wordt de doorgang nauwer. In het ergste geval wordt de doorgang helemaal afgesloten, of vormt zich een stolsel die de oorzaak kan zijn van een hartaanval of een beroerte.

Maar bij de totaaltelling van de hoeveelheid cholesterol worden de volgende twee stoffen ook inbegrepen:

• Triglyceriden: Er bestaat een heel duidelijk verband tussen een verhoogd niveau van dit gevaarlijke vet, in combinatie met hart- en vaataandoeningen en diabetes. Het is een bekend feit dat de hoeveelheid Triglyceride in je lichaam stijgt als je té veel granen en suikers eet, als je té weinig beweegt, als je rookt, als je drinkt en als je last hebt van overgewicht of obesitas.
• Lipoproteïne (a): Dit is een stof die bestaat uit één deel LDL cholesterol (de slechte cholesterol), plus een eiwit. Het is een bekend feit dat verhoogde niveaus van deze stof ook een sterke risicofactor is voor het krijgen van hart- en vaatziekten. In de medische wereld is dit uiteraard bekend, maar toch wordt er over het algemeen weinig op gecontroleerd.

Het meten van je cholesterolwaarden gebeurt bij de huisarts. Deze kan op verschillende manieren je cholesterwaarden bekijken, en uitdrukken in een getalletje. Na de afspraak wordt je naar huis gestuurd met medicijnen, maar door de wirwar van getallen snap je uiteindelijk helemaal niet waarover het gaat, wat er aan de hand is, en waarom je cholesterolverlagende medicijnen moet slikken. Wat betekenen die getalletjes?

Over het algemeen worden de resultaten uitgedrukt in millimol per liter bloed. In de tabellen hieronder vind je dat afgekort terug als ‘mmol / liter’

Ten eerste zal je huisarts de totale hoeveelheid cholesterol meten. Als maximumwaarde hiervoor wordt over het algemeen 5 mmol / liter gehanteerd. Leuk om te weten, maar dat zegt nog helemaal niks over het risico op hart- en vaatproblemen. Om dat beter te kunnen bepalen, moet zowelm het LDL Cholesterol, als het HDL Cholesterol apart gemeten worden. Daarna moet gekeken worden naar de onderlinge verhoudingen.

Allereerst de verschillende waarden voor LDL Cholesterol. Hierbij moet ik aantekenen dat deze waarden gelden voor mensen die geen andere risico verhogende factoren hebben. Dat zijn mensen die niet roken, géén hoge bloeddruk hebben, geen diabetes hebben, en geen (erfelijke) hartziekten binnen de familie hebben.

En dan het HDL Cholesterol, uitgesplitst naar geslacht:

Al deze waarden op zich zeggen weinig over je risico op hart- en vaatziektes. Uiteindelijk gaat het om de juiste verhouding tussen al deze waardes. Dit noemen we de Cholesterol / HDL Ratio.

Het totaal cholesterolgehalte gedeeld door het gehalte HDL Cholesterol = Cholesterol / HDL Ratio

Deze verhouding, dus de uitkomst van het voorgaande rekensommetje, hoort lager te zijn dan 5. In ideale gevallen zou het 4 of lager moeten zijn. Maar over het algemeen ligt deze verhouding wat hoger (tussen de 5 en de 6,5). Dit kan ook te maken hebben met de leeftijd. Op oudere leeftijd gaat vaak het totale cholesterol omhoog, terwijl het HDL Cholesterol hier vaak bij achterblijft. Hierdoor wordt de uiteindelijke ratio hoger.

Het verlagen van cholesterol met statines

Als je je meld bij je huisarts met een té hoog cholesterolgehalte, wordt er bijna standaard een recept uitgeschreven voor cholesterolverlagende medicijnen. Deze statines, en andere cholesterolverlagende medicijnen, werken in op je lever. Door een bepaald enzym, wat noodzakelijk is voor de productie van cholesterol, af te remmen,, wordt er dus minder cholesterol aangemaakt.

Het lijkt heel eenvoudig, maar als je eenmaal begint te sleutelen aan de lichaamsprocessen, dan krijg je altijd te maken met bijwerkingen. Zoals ik al vaker gezegd heb: Alles in het lichaam werkt samen. Dus begin je bepaalde processen naar je hand te zetten, dan heeft dat onherroepelijk gevolgen voor andere processen. Daarbij zijn de statines beslist géén uitzondering.

Zal ik de meest bekende, en meest voorkomende, bijwerkingen even voor je op een rijtje zetten?

• Door het feit dat cholesterol verlagende medicatie het co-enzym Q10 afbreken, kun je last krijgen vermoeidheid, spierzwakte, pijntjes en, in extreme gevallen, hartfalen. Het co-enzym Q10 is een enzym die onder andere zorgt voor een correcte spierfunctie en de gezondheid van het hart. Schakel je dit enzym uit, dan heeft dat natuurlijk negatieve gevolgen, voor je gezondheid. Je zou dit enzym dus als supplement moeten slikken, maar niet alle huisartsen denken hieraan, of beseffen zich dat pas later.
• Cholesterol verlagende medicijnen zijn in staat om het zogenaamde Atrogin 1 gen te activeren. Deze speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van een aandoening genaamd Rabdomyolyse. Dit is een kwaal waarbij de kwaliteit van de spieren sterk achteruitgaat. Je krijgt veel last van spierzwakte en spierpijn. Overigens is spierpijn en spierzwakte een algemeen teken dat je lichaamsweefsel daadwerkelijk afgebroken worden. Een hele ernstige situatie!
• Een hoger risico op Polyneuropathie. Dit is een aandoening die schade aan de zenuwen in de handen en voeten veroorzaakt. Onder andere door te pijn krijg je dan bijvoorbeeld problemen met lopen.
• Je kunt regelmatig last krijgen van duizeligheid. Niet handig voor het autorijden, of eigenlijk in het algemeen voor deelname aan het verkeer. Zelfs wandelend kan dit al gevaarlijke situaties opleveren.
• Cognitieve stoornissen, met inbegrip van geheugenverlies.
• Een verhoogd risico op het krijgen van bepaalde soorten kanker.
• Een verminderde functie van je weerstand. Dit is natuurlijk erg zorgelijk, want als je immuunsysteem niet goed werkt, dan kunnen er overal in je lichaam weer andere problemen ontstaan die niet tijdig door het immuunsysteem opgelost kunnen worden.
• Je kunt last krijgen van depressieve buien. Als je heel lang deze medicatie slikt, is de kans erg groot dat je constant depressief bent.
• Door het gebruik van cholesterolverlagende medicijnen kunnen er problemen in de lever ontstaan. Ze verhogen namelijk de hoeveelheid leverenzymen. En dit is ook de exacte reden waarom je behandelend steeds je leverfuncties controleert.
• Heel recent is er een verband gevonden tussen statines en een sterk verhoogd risico op de ziekte van Charcot. Dit is een zeldzame neurologische aandoening waarbij de zenuwcellen in de hersenstam en in het ruggenmerg afsterven. De officiële naam voor deze ziekte is: Amyotrofe Laterale Sclerose (ALS)

Cholesterol op een natuurlijke manier verlagen, zonder statines?

Gelukkig zijn er heel veel alternatieven om je LDL-cholesterol te verlagen, en tegelijkertijd je HDL Cholesterol een flinke boost te geven. Natuurlijk kun je de statines nemen die je behandelend arts voorgeschreven heeft, maar tegen welke prijs?

Veel artsen zijn het inmiddels eens dat de bijwerkingen bijna erger zijn dan de oplossing. Liever een natuurlijke oplossing! Hieronder geef ik je een paar tips. Voedingsmiddelen die je helpen om je cholesterol in balans te brengen:

Alternatief 1: Jus d’ Orange drinken

Sinaasappelsap heeft de prettige eigenschap om je cholesterol te verlagen. In een recent onderzoek is gebleken dat bij het drinken van 3 glazen sinaasappelsap per dag, de hoeveelheid HDL cholesterol, het goede cholesterol, met maar liefst 21% kan stijgen. Let er overigens wel op dat sinaasappelsap uit een pak vaak toegevoegde suikers bevat. Neem bij voorkeur vers geperst sinaasappelsap of eet gewoon de hele vruchten. Dit laatste is en blijft het allerbeste.

Wil je meer weten over sinaasappelsap? Lees dan even verder: Verborgen dikmaker sinaasappelsap

Alternatief 2: Omega-3 vetzuren

Vis is veel meer dan alleen ‘maar’ een vervanging voor vlees. Vis, en dan met name de vette vis, bevat forse hopeveelheden omega-3 vetzuren. Deze zijn onder andere in staat om de hoeveelheid LDL cholesterol in je lichaam, het slechte cholesterol, te verlagen. Over het algemeen wordt aanbevolen om 2 tot 3 keer per week vette vis te eten. Denk hierbij maar eens aan makreel, haring, paling of zalm. Omega-3 kun je ook vinden in heel veel soorten noten. Overigens heeft omega-3 nog veel meer voordelen voor de gezondheid, maar dat is weer een ander verhaal.

Wil je meer weten over omega-3 vetzuren? Lees dan even verder: Omega 3, omega 6, omega 9

Alternatief 3: Havermout

Havermout is een hele rijke bron van oplosbare vezels. Deze vormen een soort gel in je darmen, waardoor de vetopname door je lichaam beperkt wordt. Als je iedere dag een flinke kom havermout eet, dan kan je LDL cholesterol, je slechte cholesterol, tot wel 24% dalen!

Vermijd de kant en klare, industriële, havermout. Kies liever voor het pure product om maximaal van de voordelen te kunnen profiteren.

Wil je meer weten over havermout? Lees dan even verder: Is havermout gezond? De 5 belangrijkste gezondheidsvoordelen van havermout

Alternatief 4: Rode wijn

Alcohol in het algemeen zal zorgen voor een stijging van het HDL Cholesterol, het goede cholesterol. Maar voordat je nu een fles wijn opentrekt, is het belangrijk om te weten dat je dit wel met mate moet drinken. Maximaal 1 glas per dag. Als je meer neemt, dan zullen de voordelen voor de gezondheid per saldo averechts zijn.

Overigens kan ik je aanraden om dat pilsje en die lekkere fles whisky te laten staan. Neem een glas rode wijn! Naast het eerder genoemde voordeel voor het cholesterol, is een glas rode wijn ook nog eens een bron van hele sterke antioxidanten. Nee, dit geldt niet voor witte wijn! Koop een lekkere fles wijn, en geniet iedere avond van één glaasje. Een échte aanrader!

Wil je meer weten over rode wijn? Lees dan even verder: Rode wijn boost je gezondheid

Alternatief 5: Ga bewegen!

Haal je wandelschoenen uit het stof, en ga lekker bewegen. Dagelijks een stevige wandeling is in principe al genoeg. Nog beter is het om lekker te gaan joggen. Lekker op je eigen tempo: Je hoeft géén Dafne Schippers te worden! De voordelen van bewegen en sporten zijn onbetwist. Fysieke inspanning zal zorgen voor een betere balans tussen het HDL Cholesterol, het goede cholesterol, en het LDL Cholesterol, het slechte cholesterol. Hierdoor verlaag je het risico op hartproblemen. Daarnaast is sporten en bewegen perfect om je bloeddruk onder controle te houden, en om het risico op diabetes type 2 zo klein mogelijk te houden. Beide factoren zijn op hun beurt weer belangrijke risicofactoren voor het krijgen van hart- en vaatproblemen.

Wil je meer weten over sporten en bewegen? Lees dan even verder: 88 manieren om extra te bewegen

Nieuwe inzichten over cholesterol

In de medische wereld wordt natuurlijk veel onderzoek gedaan naar cholesterol. Met name door de komst van nieuwe onderzoekstechnieken en apparatuur wat met meer precisie kan meten, blijkt het volgende:

Cholesterol zou niet de oorzaak van hart- en vaatziekten zijn, maar het gevolg van de ontstekingen die uiteindelijk kunnen leiden tot hart- en vaatziekten.

Vooropgesteld: Er moet nog veel onderzoek gedaan worden, maar dit kan de inzichten in de werking van cholesterol helemaal op de kop zetten.

Om dit te kunnen begrijpen, wil ik je even uitleggen wat de rol is van cholesterol bij ontstekingen in je lichaam, tenminste volgens deze nieuwe inzichten.

Cholesterol en ontstekingen in je lijf

Om de rol van cholesterol bij ontstekingen in je lichaam beter te kunnen begrijpen, leg ik eerst even uit wat een ontsteking precies is:

In heel veel opzichten is een ontsteking een hele goede zaak. Het is een natuurlijke reactie van je lichaam om het eigen lijf te beschermen tegen indringers die een bedreiging voor de gezondheid vormen.

Even een voorbeeld: Stel je hebt je in je wijsvinger gesneden. Je lichaam zet dan een heel proces in werking. Tijdens dit proces staat de bescherming van het lichaam en de genezing voorop. Tijdens de ontstekingsreactie van het lichaam, gebeurt er het volgende:

• Je bloedvaten worden nauwer om het verlies van bloed te beperken.
• Je bloed wordt dikker, ten eerste om het bloedverlies zo veel mogelijk te beperken, en ten tweede om het bloed snel te laten stollen.
• Je immuunsysteem stuurt een heel leger soldaten om eventueel binnendringende virussen, bacteriën en andere indringers te elimineren voordat deze kwaad kunnen doen.
• De cellen rondom de wond gaan zich zo snel mogelijk vermenigvuldigen om de wond dicht te maken.

Uiteindelijk zal de wond genezen, en zal de huid weer tot rust komen. Allemaal dankzij de ontstekingsreactie van het lichaam.

In je lichaam vinden soortgelijke processen plaats. Hier hebben we natuurlijk niet te maken met een snede zoals in de wijsvinger uit het eerder genoemde voorbeeld. Bijvoorbeeld bij beschadigde slagaders. Deze worden natuurlijk weer hersteld door het lichaam, waardoor er in de slagaders ook een litteken ontstaat, net zoals de wijsvinger van zonet. Dit litteken staat beter bekend als ‘plaque’.

Tijdens het ontstekingsproces zullen hier ook de aderen nauwer worden, en het bloed dikker worden. In combinatie met de plaque aan de binnenkant van de aderen, kan er een hele gevaarlijke situatie ontstaan, waarbij het risico op bijvoorbeeld een hartaanval steeds hoger wordt.

Is het je opgevallen dat ik nog niks over cholesterol heb gezegd?

Tijdens het ontstekingsproces komt het cholesterol pas in actie, dus als de schade aan de slagader al geweest is. Het cholesterol is noodzakelijk om nieuwe cellen aan te maken, en deze nieuwe cellen zijn nodig om de wond te herstellen.

Dus om de beschadigde cellen te vervangen, zal je lever opdracht krijgen om veel cholesterol aan te maken en deze los te laten in de bloedbaan. Pas op dat moment heb je een verhoogd cholesterol, wat dan ook nog eens van tijdelijke aard is.

Dus, volgens deze nieuwe inzichten, is een hartaanval niet het gevolg van een verhoogd cholesterol, maar is de stijging van het cholesterol het gevolg van een dreigende hartaanval. Het hoge cholesterolgehalte moet helpen om de hartaanval te voorkomen.

Vanuit dat oogpunt, zeggen de onderzoekers, kan het dus gevaarlijk zijn om alleen maar te kijken naar het verhoogde cholesterolgehalte in het lichaam, en naar aanleiding daarvan direct cholesterolverlagende medicijnen voor te schrijven.

Volgens hen is cholesterol dus helemaal niet gevaarlijk. Maar, zeggen ze er wel duidelijk bij, dit geldt alleen voor een lichte verhoging van het cholesterol. Als de cholesterol écht te hoog is, dan zal dit sowieso naar beneden gebracht moeten worden. Daarnaast moet gekeken worden naar de oorzaak van de cholesterolstijging.

Dus blijft het altijd zaak om je cholesterol goed in de gaten te houden. Cholesterol moet niet te hoog zijn, maar ook zeker niet te laag.

Tot slot een waarschuwing!

In dit artikel heb ik je uitgelegd wat cholesterol is, en hoe je de gemeten waardes van de huisarts zou kunnen interpreteren. Waardevolle informatie om te kunnen begrijpen wat er aan de hand is.

Ik heb je ook uitgelegd dat de cholesterolverlagende medicijnen, onder andere de zogenaamde statines, beslist géén heiligmakende oplossing is. De grote hoeveelheid nadelen overschaduwen dat ene voordeel. Veel artsen zijn zich hier gelukkig van bewust.

Ondanks het feit dat ik je natuurlijke alternatieven voor statines heb gegeven, is het belangrijk om NIET zomaar te stoppen met het slikken van statines. Doe dit ALTIJD in overleg met je behandelend arts.

Bronnen

www.ravnskov.nu/cholesterol/

nutritionresearchcenter.org/healthnews/saturated-fats-cholesterol-not-a-real-health-threat/

www.westonaprice.org