Stel je eens voor dat je op zaterdagavond op de bank zit te kijken naar een film. Niet zomaar een film, maar een heftige thriller. Naarmate de film voortduurt, wordt het steeds spannender en begint onwillekeurig je hart sneller te bonken. In je hoofd probeer je te begrijpen wat er gebeurt, en vooral wat er GAAT gebeuren. Nerveus eet je de schaal met chips leeg terwijl je die spannende scene bekijkt waarin de ‘slechterik’ die twee jonge mensen aan het achtervolgen is. Superspannend natuurlijk!
Als iemand je op dat moment zou vragen wat je aan het doen bent, zou je waarschijnlijk antwoorden: “Niks bijzonders, ik ben alleen maar een film aan het kijken…”
Dat “niks bijzonders” is een understatement, want om deze spannende film te kijken en te beleven, is in feite een super complex proces wat zich in je brein afspeelt.
Het menselijk brein is fantastisch. Het is de mooiste en meest geavanceerde computer die je je maar voor kunt stellen. Misschien op sommige onderdelen niet de snelste, maar wel de meest geavanceerde computer waarmee je relatief snel hele gecompliceerde beslissingen kunt maken. Beslissingen die niet alleen gebaseerd zijn op feiten, want daar zijn snellere computers voor, maar vooral ook op emoties en gevoelens.
Jouw brein is uniek. Hoe jouw brein in elkaar steekt is uniek voor iedere persoon. Jouw brein maakt je, als persoon, uniek.
De hersenen zijn verdeeld in verschillende secties die stuk voor stuk verantwoordelijk zijn voor verschillende taken, of groepen van taken. Om je een idee te geven: In ieder brein is een sectie wat verantwoordelijk is voor bijvoorbeeld spreken en taal, terwijl; een ander onderdeel zich gespecialiseerd heeft om je herinneringen vast te houden. Weer een andere sectie is verantwoordelijk voor je gevoelens. En dit alles werkt ook nog eens samen. Je kunt je voorstellen dat dit een supercomplex geheel is, waar we eigenlijk nog maar vrij weinig van weten. Maar goed, allerlei knappe koppen hebben inmiddels veel onderzoeken gedaan en beetje bij beetje wordt alles wat duidelijker.
Laten we even terug gaan naar die spannende film: Wat je zelf beleeft als ‘gewoon een filmpje kijken’, is in feite een gigantische verzameling van complexe processen die elkaar allemaal weer beïnvloeden. En dit laatste feit maakt het allemaal nog een stukje ingewikkelder.
Het feit dat je naar de film zit te kijken is een tsunami van lichtimpulsen van je televisie die op je oog gebombardeerd worden. Je ogen vangen al deze lichtflitsen op, en in je hersenen worden deze allemaal vertaald naar opeenvolgende beelden, de uiteindelijke film waar je naar zit te kijken.
Naar aanleiding van deze beelden ga je ook emotioneel reageren. Je hart gaat sneller slaan bij een spannende scene, en waarschijnlijk ga je ook zweten. Of je begint te huilen bij een verdrietig moment of een romantische scene. En wat dacht je van de seksuele opwinding bij het zien van een erotische film. Allemaal emotionele, en lichamelijke, reacties als gevolg van wat je aan het bekijken bent.
Een ander proces is de beweging van je hand, je arm, en je kaken, bij het verorberen van de schaal chips. Is het je wel eens opgevallen dat je meer en sneller gaat eten als de spanning van de film zijn hoogtepunt bereikt?
Nog een ingewikkeld proces: Je bent constant bezig met het verwerken van alle informatie, ene het anticiperen hierop. Met andere woorden, je probeert voor jezelf te voorspellen wat er zal gaan gebeuren. Gewoonlijk wordt je in een goede film altijd op het verkeerde been gezet, dus gaat je brein deze voorspellingen steeds maar weer aanpassen. Een steeds voortdurend en supercomplex proces!
Dus tijdens die ogenschijnlijk eenvoudige taak van een film kijken, is je brein heel hard aan het werk. Je brein stuurt miljoenen berichtjes door je hersenen, en uiteindelijk door je hele lichaam, om dit allemaal mogelijk te maken.
Maar hoe werkt dat dan precies? Hoe communiceren de verschillende onderdelen van de hersenen met elkaar en met je lichaam? Welnu, dat doet het met behulp van zogenaamde neurotransmitters.
Neurotransmitters zijn de chemische boodschappertjes van het lichaam die dit allemaal mogelijk maken. Het zijn de stofjes die zorgen voor alle communicatie, die informatie overbrengen in de hersenen en het zenuwstelsel. (1)
Neurotransmitters en neuronen
Om alles volledig te kunnen begrijpen, moeten we even wat dieper ingaan op de werking van dit hele proces. Hierbij zijn niet alleen neurotransmitters betrokken, maar ook neuronen.
Verwarrend? Valt wel mee. Ik zal het je allemaal uitleggen:
Neurotransmitters zijn dus de chemische boodschappers die informatie door het hele lichaam sturen. En om die neurotransmitters door je lichaam te laten bewegen om berichten over en weer te verzenden, moeten ze via neuronen gaan.
Huh? Neuronen? Wat zijn dat nu weer?
Neuronen ontvangen, integreren, en verzenden de berichtjes naar andere neuronen in het lichaam totdat de betreffende neuron de uiteindelijke bestemming heeft bereikt. Alles wat we doen, voelen, horen, zien etc, gebeurt omdat neurotransmitters de berichten van de hersenen en het lichaam verzenden. Even een voorbeeld: Als er licht in je oog valt, zullen neuronen en neurotransmitters er voor zorgen dat je begrijpt wat je ziet. Ze verzorgen de communicatie tussen je ogen en je hersenen waarna je hersenen kunnen interpreteren wat dat licht in je oog te betekenen heeft zodat je kunt begrijpen wat je ziet.
Dus. Hoe communiceert jouw brein?
Ik zal proberen om het allemaal wat duidelijker te maken met behulp van een voorbeeld: (2) Je kunt de neurotransmitters vergelijken met een SMS-bericht. Het smsje, de neurotransmitter, bevat bepaalde informatie die alleen bestemd is voor de ontvanger. Jouw sms, wat je stuurt naar een vriend of vriendin, zal alleen aankomen en leesbaar zijn voor die ontvanger. Alleen het telefoontoestel (de neuron) van je vriend of vriendin kan iets met het sms-bericht (de neurotransmitter) en kan deze decoderen en dus leesbaar maken voor de ontvanger (een neuron).
Dit is in alle gevallen een ‘alles of niets’ actie. Halve berichten kun je niet versturen, dus als niet alle informatie compleet is, komt het bericht niet aan. Er gaat dan uiteindelijk helemaal niks gebeuren.
Ditzelfde geldt ook voor het communicatie-proces in je lichaam. De neuron, die het bericht sturen in de vorm van een neurotransmitter, stuurt een compleet bericht naar een bepaalde ontvanger, een andere neuron. Dit hele proces heet een synaps.
Dus: De neuronen in je hersenen kunnen bijvoorbeeld berichtjes sturen (neurotransmitters) naar je vingers om een kop koffie te pakken. Dit zijn heel veel berichtjes die er uiteindelijk voor moeten zorgen dat je hand-oog coördinatie goed verloopt en dat je je kop koffie oppakt zonder te morsen.
Er zijn ontelbare chemische boodschappertjes in je hersenen die constant worden afgevuurd binnen je hersenen en naar alle mogelijke onderdelen van je lijf. Binnen milliseconden na verzending bereikt de neurotransmitter zijn doel en wordt de betreffende actie uitgevoerd.
En weet je wat dit hele verhaal nog een stuk interessanter maakt? Dat is het feit dat niet ieder soort bericht naar willekeurig ieder onderdeel van je lichaam kan worden verstuurd. Er zijn namelijk specifieke neurotransmitters die zich alleen kunnen binden aan bepaalde soorten neuronen om het uiteindelijke bericht zijn doel te laten bereiken. Het is net zoals een slot op je voordeur: Je moet de juiste sleutel (de neurotransmitter) hebben, om een bepaald slot (de neuron) de kunnen openen. De boodschap van de neurotransmitter kan dan naar binnen, en verder gaan met zijn proces.
Als je brein bijvoorbeeld een bericht verzendt om een bepaalde beweging in je hand te activeren, zou het alleen maar werken als de neurotransmitter (de sleutel) ontvangen en verwerkt zou worden door het motormechanisme (het slot) om je hand te laten bewegen. Echter, diezelfde neurotransmitter die een motorbeweging activeert, zou nooit aankomen op die specifieke plek als de boodschap over iets heel anders zou gaan, bijvoorbeeld een berichtje over het feit dat je je ogen moet sluiten omdat het tijd is om te slapen. Er zijn dus verschillende neurotransmitters, ieder met een eigen specifieke taakomschrijving en functie. (3)
Wat zijn de meeste belangrijke neurotransmitters?
Neurotransmitters hebben dus allemaal een ander doel en functie in je lichaam. Hoewel er heel veel verschillende neurotransmitters zijn, zullen we ons concentreren op de 6 meest belangrijke boodschappers: Acetylcholine, Dopamine, Norepinephrine, Serotonine, Gamma-Aminoboterzuur (gewoonlijk GABA genoemd) en Glutamaat.
1) Acetylcholine
Deze neurotransmitter wordt door het hele lichaam aangetroffen. Het is de enige neurotransmitter die informatie kan ontvangen en verzenden tussen motorneuronen en willekeurige spieren. Dat wil zeggen: De spieren waarover je een bewuste controle hebt, zoals bijvoorbeeld je armspieren. Dit betekent concreet dat elke beweging die je maakt afhankelijk is van de afgifte van deze neurotransmitter van je motorneuronen aan je spieren. Dit alles om uiteindelijk de bedoelde beweging te kunnen maken. De meeste spierbewegingen zijn afhankelijk van deze neurotransmitter, zoals bijvoorbeeld wandelen, praten, typen, en zelfs ademen. Ook werkt deze neurotransmitter samen met je geheugen, je aandacht, en geestelijke opwinding. (4)
2) Dopamine
Dopamine is één van de drie meest voorkomende neurotransmitters. De andere twee zijn Noradrenaline en serotonine. Gezamenlijk reguleren ze diverse aspecten van het gedrag. Dopamine wordt door de neuronen gebruikt om bewegingen en reacties te initiëren als gevolg van emoties.
Maar we kennen dopamine natuurlijk het beste als de neurotransmitter die een grote rol speelt in het beloningssysteem van de hersenen om bepaald gedrag te helpen versterken dat resulteert in een plezierig gevoel. (5) Dit kan heel positief zijn, maar kan ook wat slechter voor je uitpakken. Het is namelijk de overmaat aan dopamine die er voor zal zorgen dat je dat tweede stuk pizza op gaat eten.
Ook speelt dopamine een hele belangrijke rol bij je vermogen om je te kunnen concentreren, en geheugenconsolidatie.
3) Noradrenaline
Dit is een andere neurotransmitter die boodschappen heen en weer brengt met betrekking tot het gedrag. Deze neurotransmitter draagt bij aan het reguleren van de stemming en opwinding. Deze neurotransmitter wordt heel vaak een ‘stresshormoon’ genoemd, en daar is een hele duidelijke verklaring voor: Wanneer je in een zeer stressvolle situatie bent, is het dit stresshormoon wat zich direct over je hele lijf verspreid om je voor te bereiden op de betreffende situatie. Om even een paar voorbeelden te noemen: Noradrenaline verhoogt de hoeveelheid zuurstof in je hersenen als stimulans om snellere en helderder te kunnen denken. (6) Noradrenaline verhoogt ook je hartslag om meer en sneller bloed naar je spieren te kunnen pompen, voor het geval dit nodig is (vlucht-reactie). Ook zorgt Noradrenaline er voor dat met name metabole processen tijdelijk gestopt worden zodat alle beschikbare bloed en energie gebruikt kan worden op de plaatsen waar het op dat moment nodig is.
Wetenschappers noemen dit de bekende ‘vecht of vlucht reactie’. Noradrenaline zorgt er voor dat je lijf zich razendsnel voorbereidt om te vechten (stressvolle situatie direct aanpakken), of om te vluchten.
4) Serotine
Serotonine is de laatste van de drie meest voorkomende neurotransmitters die aangewend worden om het gedrag in banen te leiden. Van serotonine weten we dat het ook heel veel functies in het lichaam en de hersenen regelt met betrekking onder andere spijsvertering en je stemming. Ook speelt serotonine een heel belangrijke rol bij het reguleren van slaap, waakzaamheid, en eetgedrag.
5) GABA en Glutamaat
GABA staat bekend als een remmend postsynaptisch potentieel. Dat houdt in dat deze het afvuren van een neurotransmitter vertraagt. Glutamaat is hiervan het tegenovergestelde: Deze zorgt er juist voor dat dit proces versneld wordt.
GABA en glutamaat zijn de meest voorkomende neurotransmitters in de hersenen. De synapsen in de hersenen bestaan voor ongeveer 40% uit GABA neurotransmitters, en voor 50% Glutamaat.
Het klinkt misschien vreemd, maar het is belangrijk om bijvoorbeeld remmende neurotransmitters te hebben, zoals GABA. Dankzij GABA kunnen we er voor zorgen dat we kalm blijven, en onszelf niet overweldigen. Want als we geen grenzen kennen, dan brengt dat weer andere processen in gevaar, zoals het vermogen om helder te denken, een gezonde eetlust, en je vermogen om goed te kunnen slapen.
Aan de andere kant is het natuurlijk ook belangrijk om stimulerende neurotransmitters te hebben, zoals Glutamaat. Glutamaat is bijvoorbeeld erg belangrijk voor je geheugen en voor je vermogen om te leren. (7)
Tot slot…
Eiwitten, mineralen, vitamines, koolhydraten en vetten zijn essentiële voedingsstoffen die deel uitmaken van je lichaam. Eiwitten zijn de essentiële componenten van spierweefsel, organen, bloed, enzymen, antilichamen en neurotransmitters in de hersenen. Je hersenen hebben elke dag de juiste voedingsstoffen nodig om de juiste niveaus van neurotransmitters te produceren die je humeur regelen. (8)
Verstoorde communicatie tussen de hersenen en het lichaam kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid zowel lichamelijk als geestelijk. Depressie, angst en andere stemmingsstoornissen worden door de wetenschap direct in verband gebracht met een onbalans in neurotransmitters.
En daarom is het heel erg belangrijk om voldoende voedingsstoffen te hebben voor een goede balans in je neurotransmitters.
Helder artikel