Hypnose bij 10 gezondheidsklachten?

Over hypnose wordt vaak een beetje lacherig gedaan. Dit komt omdat je op televisie vaak mensen de meest vreemde dingen ziet doen terwijl ze onder hypnose zijn. Deze entertainment hypnose wil ik juist niet behandelen in dit artikel.

Hypnose kan namelijk een heel sterk instrument zijn in het verlichten van pijnklachten, bijvoorbeeld bij chemokuren. Laten we dit de medische hypnose noemen.

Vergeet even al die leuke programma’s op tv, hypnose kan je namelijk helpen om een betere gezondheid te krijgen.

Je kunt hypnose eigenlijk zien als een heel krachtige manier om je geest of gedachten te controleren. Hypnose kun je zelfs inzetten tegen stress, angst en pijnbestrijding.

Over hypnose doen veel verhalen de ronde. Het helpt je om te stoppen met roken. Het kan verdrongen herinneringen terughalen en iemand die erg goed is in hypnotiseren kan je allerlei dingen laten doen als je onder hypnose bent, hierdoor wordt hypnose meestal niet erg serieus genomen of er wordt gedacht dat hypnose nep is omdat niet iedereen zomaar onder hypnose gebracht kan worden.

Als jij je tegen de hypnotiseur verzet zal deze je ook niet onder hypnose kunnen brengen en je al helemaal niet kunnen sturen als een robot. Een lichte trance wordt in ieder geval wel door 85 procent van de patiënten bereikt.

Waarschijnlijk heb je geen duidelijk beeld over wat hypnose nu precies inhoudt en waarvoor het kan worden gebruikt.

Om je meer inzicht te geven in wat hypnose precies is zal ik je uitleggen wat hypnose is en welke verschillende vormen van hypnose medisch kunnen worden toegepast.

Wat is hypnose?

Hypnose is een natuurlijke staat van selectieve en gefocuste aandacht op een onderwerp (1). Dit wordt meestal bereikt door je te focussen op een onderwerp en hierdoor in een soort trance te raken. Door die selectieve aandacht is het mogelijk om tot nieuwe inzichten te komen, veranderingen te doorgaan en medische klachten te verminderen.

In de staat van hypnose is het mogelijk om gedachten en talenten te gebruiken op een andere manier dan normaal. Met behulp van een hypnotiseur is het mogelijk om die gedachten te sturen en daarmee ontstaat verandering in je normale gedachtegang.

Welke vormen van hypnose zijn er?

Er zijn drie vormen van hypnose. Deze hebben ook drie verschillende effecten. Ik begin met de meest lichte vorm van hypnose die dus ook het kleinste effect heeft en eindig met de sterkste vorm van hypnose het grootste effect.

Traditionele suggestie hypnose

Als eerste word je in een ontspannen staat gebracht. De therapeut kan dan suggesties direct naar je onderbewuste leiden om de veranderingen te veroorzaken die jij wilt. Deze suggesties kunnen ook gestandaardiseerd worden en dan op een cd worden gezet om mee naar huis te nemen. Op die cd's staan dan gestandaardiseerde hypnose-suggesties op, zoals: “Ontspan”.

Deze vorm van hypnose is relatief makkelijk toe te passen en wordt bijvoorbeeld gebruikt om mensen te helpen stress tegen te gaan of simpelweg meer rust in je hoofd te krijgen.

Deze vorm van hypnose heeft hetzelfde effect op je geest als bijvoorbeeld een goede meditatiesessie of bijvoorbeeld Yoga of mindfulness.

Ericksonian Hypnosis

Ook in deze vorm van hypnose wordt je eerst in een ontspannen staat gebracht. Maar daarna ga je een stapje verder, in plaats van alleen maar te ontspannen worden nu ook suggesties gegeven die als metafoor voor een andere gedachte moet werken. Je brein kan dan de connectie maken tussen de metafoor en het gewenste gedrag.

Hierbij speelt het kunnen inbeelden van een situatie een belangrijke rol. De hypnotiseur probeert er dan eerst achter te komen wat de patiënt leuk vindt.

Dat laatste zal ik je uitleggen aan de hand van een voorbeeld:

Als de patiënten dan een iets engs moet ondergaan, zoals een tandartscontrole kan de hypnotiseur zeggen: “Je voelt je fantastisch terwijl je op je paard rijdt. Niets kan je meer bang maken.” In dat geval wordt er een mentale voorstelling opgeroepen bij de patiënt (2).

De normale connectie die de patiënt heeft, namelijk tandarts=pijn=niet leuk wordt dan vervangen door tandarts=paardrijden=leuk.

Op die manier probeert de hypnotiseur de link die je onderbewuste heeft met de tandarts, namelijk dat die tandarts altijd voor narigheid zorgt, te doorbreken. De angst voor de tandarts neemt af omdat de negatieve associatie vervangen wordt door een fijnere gedachte.

Niemand vindt naar de tandarts gaan erg leuk maar meestal valt de pijn toch wel mee.

Er zijn mensen die zo bang zijn voor een tandarts dat ze in staat zijn om de tandarts de vinger er af te bijten. De negatieve associatie is opgeblazen tot een onredelijk grote angst, een fobie.

Neuro-linguïstisch programmeren

Deze vorm wordt vaak gebruikt om slechte gewoontes of gedachten te doorbreken. Roken is bijvoorbeeld een ongezonde gewoonte die met deze vorm van hypnose behandeld wordt. Roken vormt namelijk vaak een ochtendritueel met een bakje koffie.

In gedachten horen de koffie en sigaret bij elkaar. De therapeut probeert dan een nieuw ochtendritueel in je hoofd te plaatsen zodat koffie en een sigaret niet meer automatisch bij elkaar horen.

Onderschat de kracht van gewoonte niet! Mensen zijn gewoontedieren en daarom kan zo’n ochtendritueel van koffie-peukie enorm lastig zijn om te doorbreken. Niet voor niets zijn er een heleboel mensen die wel willen stoppen met roken maar het simpelweg niet kunnen.

De combinatie van een lichamelijke verslaving aan nicotine en het feit dat het sigaretje een onderdeel uitmaakt van een patroon maakt het zo moeilijk om te doorbreken. Hierbij kan hypnose je dus een handje helpen doordat in ieder geval de gewoonte wordt weggenomen.

Je hoeft dan eigenlijk alleen nog maar van de nicotineverslaving af te komen. Op die manier heb je het stoppen met roken eigenlijk al voor de helft bereikt!

Ook emoties die samenhangen met een lichaamsbeeld of andere situaties kunnen met deze vorm positiever worden dan ze op dit moment zijn. Ook hier geldt weer dat de neiging naar rituelen of gewoontes de mens ook nadelen bezorgt.

Als jij maar lang genoeg dezelfde negatieve gedachte in je hoofd herhaald dan gaat die negatieve gedachte een gewoonte worden. Die negatieve gedachte wordt dan jouw werkelijkheid.

Een goede hypnotiseur kan die negatieve gedachtegang doorbreken en een positief zaadje in je hoofd planten. Herhaal je deze positieve gedachte vaak genoeg dan wordt die gedachte je nieuwe gewoonte, het resultaat is dat je iets negatiefs uit je gedachten hebt verbannen en hebt vervangen door iets positiefs. (3)

Mensen die geschikt zijn voor hypnose

Zoals eerder gezegd is niet iedereen in staat om zich te laten hypnotiseren. Bij vijftien procent van de mensen lukt het niet om in een soort trance te komen. De reden waarom vijftien procent van de mensen niet te hypnotiseren zijn ligt niet in de persoonlijkheid van deze mensen.

Je zou denken dat dit wel zo is, maar zoals heel veel zaken hebben wetenschappers ook onderzocht waarom bepaalde mensen niet te hypnotiseren zijn.

Uit dat onderzoek (4) is naar voren gekomen dat de oorzaak hiervan dus niet de persoonlijkheid de oorzaak is, maar dat in de gebieden van de hersenen waar onder andere je concentratie plaatsvindt minder activiteit te zien was.

Je zou voorzichtig kunnen stellen dat bepaalde cognitieve processen bepalen of jij onder hypnose gebracht kan worden. Het lijkt er op dat moeite met de concentratie en het onvermogen om gehypnotiseerd te worden een verband houden.

Daarnaast is het natuurlijk wel belangrijk dat de hypnotiseur bekwaam is.

Dat gezegd hebbende zijn er bepaalde mensen die meer geschikt zijn voor hypnose dan andere mensen, Er zijn drie type mensen die wel geschikt zijn voor hypnose en die ook verder komen dan alleen de fase van lichte trance. Deze mensen zullen dus ook automatisch meer baat hebben van een hypnosesessie. (5)

De drie type mensen waarbij hypnose uitermate geschikt is zijn:

Dagdromers

Hypnose bij mensen die goed zijn in fantaseren en dat nog dagelijks doen. Deze mensen hebben vroeger veel gespeeld in een fictieve situatie, dus alsof je een echte prins of prinses was en hebben vroeger wellicht ook een verzonnen speelkameraadje gehad.  In het volwassen leven is het hun geheim dat ze nog dagelijks dagdromen over fictieve situaties. Deze mensen staan open voor hypnose en zijn veel makkelijker in staat om een nieuwe positieve gedachte over te nemen.

Amnesie

Hypnose bij mensen die vergeetachtig zijn. Vergeet je vaak waar je spullen liggen? Wat je die dag gedaan hebt of merk je in het algemeen dat je wat vergeetachtig bent. Dan ben jij waarschijnlijk ook iemand waarbij hypnose toegepast kan worden. 

Als het gaat om slechte gewoontes is vergeetachtigheid weer in je voordeel. Zo zie je maar weer, elk nadeel heeft z’n voordeel!

Go with the flow

Hypnose bij mensen die eenvoudig mee gaan met de flow van een hypnosesessie. Laat jij je vaak meevoeren door wat de dag jou brengt en vind je de meeste dingen prima en volg je graag een leider in een groep. 

Dan ben jij ook geschikt voor therapie onder hypnose, je bent meer bereid om een andere gedachte over te nemen en je bent niet gebonden aan jouw eigen starre visie, de hypnotiseur zal daarom beter in staat zijn om je gedachten positief bij te sturen.

Waar wordt hypnose voor gebruikt?

Hypnose kan ingezet worden in verschillende gradaties, een lichte angststoornis is makkelijker te behandelen dan iemand die aan zwaar PTSS lijdt ten gevolge van een zeer ernstig trauma. 

Om je een duidelijk beeld te geven van welke gezondheidsproblemen met hypnose aangepakt kunnen worden zal ik je de meest voorkomende hypnosebehandelingen apart benoemen.

Hypnose en stoppen met roken

Hypnotherapie om te stoppen met roken helpt je met name om de mentale verslaving van roken te doorbreken, de gewoonte. In deze hypnosessie wordt bij jou individueel vastgesteld waarom je zo’n sterke neiging naar de sigaret hebt. 

Is het stress, verveling, brengt het je ontspanning of zijn er nog andere onbewuste redenen waarom jij blijft roken. 

Sommige mensen zijn onbewust helemaal nog niet klaar om te stoppen, de angst om weer te falen is dan bijvoorbeeld een reden die je weerhoudt om te stoppen. 

Nadat de redenen waarom jij niet van het roken afkomt zijn vastgesteld begint het opnieuw programmeren van je gedachten. 

Dit is de neuro linguïstische versie van hypnose, de therapeut geeft jou een aantal nieuwe gedachten voor het moment dat je weer snakt naar de sigaret. Met deze gedachten heb jij meer controle over je geest en ben je in staat om die sterke neiging om te gaan roken te onderdrukken. 

Als het goed is kun jij na een of twee sessies hypnotherapie al succesvol stoppen met roken of mooier gezegd je rookt gewoon niet (meer).

Hypnose en afvallen

Ook bij afvallen door middel van hypnose word er gekeken naar de onderliggende oorzaak van je overgewicht. Niet altijd natuurlijk, maar in toch veel gevallen heeft overgewicht te maken met emotie, het eten geeft je troost of je eet extra als gevolg van stress. 

Vooral die zoetigheden die al snel voor overgewicht zorgen er ook voor dat er een signaal aan je lichaam wordt gegeven om genotshormonen aan te maken. Zo zie je dat overgewicht niet zomaar een gevolg is van een verkeerd voedingspatroon, onderbewust eet je met een reden.

Hypnotherapie zorgt ervoor dat de oorzaak of de onderliggende gedachte wordt blootgelegd en word vervangen door een set andere gedachten die voorkomen dat je naar de koekjes grijpt. 

Hypnotherapie om af te vallen heeft wat dat betreft veel overeenkomsten met de therapie die ervoor zorgt dat je stopt met roken.

Hypnose bij burn-outklachten 

Zoals eerder gesteld werkt hypnose tegen acute stressklachten. Een burn-out wordt vaak veroorzaakt door aanhoudende stress. 

Als je een baan hebt waarbij je voortdurend stress wordt opgeroepen, bijvoorbeeld bij het spreken voor publiek kan je voordat je aan een dergelijke taak een hypnosebehandeling ondergaan. 

Daardoor voorkom je dat stressmomenten je lichaam opzadelen met een voortdurend hoog stressgevoel. 

Zelfhypnose kan een uitkomst bieden om voor belangrijke momenten op je werk rust in te bouwen en je stress niveau te verlagen. Door zelfhypnose kun je je innerlijke kracht versterken en de kijk op je werk zodanig veranderen dat deze weer dragelijk is. 

 (6) & (7)

Hypnose tegen slaapproblemen 

Slapeloosheid is een probleem dat al kan ontstaan als je nog een kind bent. Uit een onderzoek is gebleken dat als kinderen van rond de 12 jaar gebruik maken van zelf-hypnose deze eerder in slaap vallen dan normaal; ’s Nachts niet meer wakker worden en minder pijn klachten hebben waardoor ze de slaap niet kunnen vatten. Het kuchen waardoor je wakker wordt kan bijvoorbeeld verminderen door zelf-hypnose. (8) 

Op het moment wordt er ook veel onderzoek gedaan naar het verhelpen van slapeloosheid na het overleven van een levensbedreigende ziekte, zoals kanker.

De proefpersonen rapporteren wel dat hun slaap en kwaliteit van het leven is verbeterd na een maand zelf-hypnose toe te passen. De medici zijn nog wel aan het onderzoeken op welke manier deze ex-patiënten hun slapeloosheid het beste kunnen overwinnen. (9) 

Wanneer je last hebt van depressies en daardoor slecht slaapt is hypnose ook een manier om ervoor te zorgen dat je een betere nachtrust krijgt. (10) 

Uit Zwitsers onderzoek blijkt dat hypnose de diepe slaap bevordert. Vrouwen tussen de 18 en 35 jaar deden mee aan dit onderzoek en hebben 2 uur naar een hypnose cd geluisterd. Daarna is hun slaap significant verbeterd. (11) 

Hypnose tegen eetstoornissen 

Mensen met een eetstoornis of dit nu anorexia, boulimia of een mix is zijn vaak gevoelig voor hypnose. Daarom is ook de assumptie dat hypnose zou kunnen helpen tegen eetstoornissen. (12) 

Hypnose wordt ook al vaak gebruikt om een eetstoornis aan te pakken.(13) Ook zijn er   interessant artikelen uit niet wetenschappelijke bron die goed illustreren hoe door middel van hypnose anorexiapatiënten weer zijn gaan eten. (14) 

Hypnose tegen depressie

Een depressie is een vreselijke ziekte. Je kan je erdoor alleen voelen en waardeloos terwijl daar niets van waar is. De meeste mensen zeggen dat het maar een fase is en toch voelt het niet zo. Hypnose kan een uitkomst bieden om “uit” de depressie te komen. 

Hypnose helpt je namelijk met het gevoel van zelf waardering en geeft je weer kracht en energie. Bovendien helpt hypnose ook tegen pijn en angsten die vaak gepaard gaan met depressieve klachten. (15) 

Hypnose bij pijnbestrijding

Uit andere onderzoeken is gebleken dat hypnose ook helpt tegen orale pijn bij een beenmergtransplantatie (16). Wordt in dat onderzoek genoemd dat hypnose een van de effectieve behandelingen is bij het verminderen van pijn bij een behandeling van kanker en vermindering veroorzaakt in de misselijkheid na een chemotherapie (17).

Bij het ondergaan van operaties met lokale verdoving hebben patiënten die gebruik maken van hypnose minder angst, pijn en geven significante minder vaak over en zijn minder misselijk dan patiënten die niet begeleid worden met hypnose als er sprake is van lokale verdoving (18).

Hypnose tegen fibromyalgiepijnklachten

Er worden de laatste tijd veel onderzoeken uitgevoerd met het effect van hypnose op fibromyalgie. Deze onderzoeken zijn veelbelovend. Therapieën waarbij hypnose wordt opgenomen in het plan werken bijvoorbeeld beter dan therapieën zonder hypnose. (19) 

Uit een ander onderzoek blijkt dat cognitieve gedragstherapie in combinatie met hypnose ook op de lange termijn de beste resultaten heeft. (20) 

Pijn is een grote klacht bij fibromyalgiepatiënten, door hypnose kunnen deze klachten verminderd worden. Dit is vooral bij fibromyalgiepatiënten een grote zege omdat fibromyalgie tot op heden niet te genezen is en dat een combinatie van verschillende behandelmethoden moet worden ingezet om het leven wat dragelijker te maken en de pijn te verzachten. 

Tot de combinatietherapie kun je onder ander hypnose rekenen omdat ook uitonderzoek is gebleken dat hypnotherapie bijvoorbeeld in combinatie met ontspanningstechnieken effectief de pijn kan verminderen. (21) 

Hypnose bij stress

Zoals ik net al eerder heb benoemd is hypnose een hele goede manier om stress aan te pakken. Je hoeft geen sterke vorm van hypnose toe te passen en daarom is hypnose voor heel veel mensen geschikt, 85 procent van de mensen is namelijk in staat om in licht trance te raken. Dus eigenlijk is hypnose tegen stress bij 85 procent van de mensen een geschikte optie.

Als je nagaat welke ernstige negatieve gevolgen stress heeft op je lichaam dan kun je nagaan dat het erg jammer is dat hypnose zo’n onderwerp is waar een beetje lacherig over wordt gedaan.

Het zou de gezondheid van heel veel mensen kunnen verbeteren op het gebied van stressmanagement, vooral als je bijvoorbeeld geen zin hebt in Yoga of meditatie.

Dat is ook gelijk de kracht van hypnose, je hoeft het niet alleen te doen, de hypnotiseur helpt je met het controleren van je gedachten.

Zoals je weet heeft acute stress heeft een negatieve invloed op het immuunsysteem. Door de aanmaak van stresshormonen gaat er tijdelijk geen energie meer naar je spijsvertering en je immuunsysteem. 

Dit is de welbekende vecht of vluchtreactie die we hebben overgehouden uit de tijd dat we ergens middenin de voedselketen stonden en niet bovenaan.

Als er in een zo’n situatie van acute stress gebruik wordt gemaakt van hypnose heeft dit duidelijk een positieve invloed op het immuunsysteem. 

Vergeet niet dat acute stress ook chronisch kan worden omdat je constant stresshormonen aanmaakt omdat je jezelf constant overbelast.

Uit een onderzoek naar het immuunsysteem en de effecten van hypnose is gebleken dat personen die regelmatig onder hypnose gaan bijvoorbeeld meer T-cellen hebben. (22)

Hypnose bij trauma/PTSS

Heel veel mensen krijgen op een moment in hun leven te maken met een situatie die maar moeilijk te verwerken is, een ieder van ons krijgt te maken met het overlijden van dierbaren of ernstige ziektes bij jouw of iemand die je dierbaar is.

Maar ook andere trauma’s kunnen zo groot zijn dat je daar in je eentje niet overheen komt. Denk bijvoorbeeld maar traumatische gebeurtenissen op je werk, zoals soldaten, politieagenten of brandweermensen, ambulancebroeders of de treinmachinist. 

Traumatische gebeurtenissen kunnen zomaar je pad kruisen.

Voor deze mensen is er wel slachtofferhulp en psychotherapie, maar vaak is dit niet voldoende. 

Uit onderzoek (23) blijkt dat bij mensen die een traumatische ervaring hebben gehad  hypnotherapie helpt om post traumatische stress te verminderen.

Waar kan hypnose niet voor gebruikt worden?

Een punt dat ik toch nog even wil benoemen is dat hypnose erg krachtig kan zijn, je moet het dus niet onderschatten. Af en toe zie je op tv wel eens documentaires of programma’s waar hypnose bijvoorbeeld wordt ingezet om erachter te komen of mensen zich bepaalde dingen wel kunnen herinneren onder hypnose.

Met name bij het verhoren van verdachten is hypnose, of het in de mond leggen van woorden zeer ongeschikt gebleken, bovendien is gebleken dat het herhaaldelijk sturen en in de mond leggen van woorden bij verdachten zelfs al hypnotiserend kan werken. 

Er zijn zaken waaruit blijkt dat de manier van ondervragen ertoe heeft geleid  dat verdachten gevoelig worden voor het afleggen van een valse bekentenis. 

Maar niet alleen verdachten kunnen gestuurd worden, ook getuigen kunnen daardoor verkeerde getuigenissen afleggen (24).

Nu moet je niet gelijk schrikken, ik gebruik deze voorbeelden om je te illustreren dat hypnose een krachtig hulpmiddel is en zeker geen kwakzalverij. 

Zie het zo: als hypnose kan leiden tot het afleggen van valse verklaringen dan zou het bij jou toch op zijn minst sterk genoeg moeten werken om van het roken af te komen, toch?

Tot slot

Ik ben persoonlijk van mening dat hypnose zeker een optie is die je wat vaker in kunt zetten bij het behandelen van bepaalde gezondheidsproblemen, in mijn omgeving hoor ik vaak erg positieve berichten over mensen die door hypnose gestopt zijn met roken.

Maar ook bij persoonlijkheidsproblematiek kun je overwegen om eens een keer naar een goede hypnotiseur zoals Edwin Selij van hypnoseinstituutnederland.nl (25) te gaan, vooral als je het niet zo hebt op psychiaters die je vol stoppen met sedatieven of antidepressiva.

Wat wel heel belangrijk is, is dat je eerst wat onderzoek doet op internet of ten rade gaar bij andere mensen die ervaring hebben met een bepaalde hypnotiseur, want zoals bij alle beroepen heb je hele bekwame vakmensen maar ook prutsers, en naar een prutser gaan is natuurlijk weggegooid geld.

Als iemand nog ervaringen heeft met hypnose laat het me weten door hieronder een reactie achter te laten!

Bronnen:

1 http://nchypnosis.org/what-is-hypnosis/

2 http://www.karger.com/Article/Abstract/320977

3 http://connecthypnotherapy.com/types-of-hypnosis-2

4 http://med.stanford.edu/news/all-news/2012/10/not-getting-sleepy-research-explains-why-hypnosis-doesnt-work-for-all.html

5 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ch.161/abstract

6 http://www.15minutes4me.com/stress-free/problems-caused-by-stress-and-burnout-does-hypnotherapy-help/

7 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ch.382/abstract

8 http://www.biomedcentral.com/1471-2431/6/23

9http://web.b.ebscohost.com/abstract?direct=true&profile=ehost&scope=site&authtype=crawler&jrnl=18327931&AN=65315954&h=9rf%2fv%2bAn6Q3j8rfYAAal1%2bHsHIxsH72eNFcnkbYg4efUehvWA3aaKn3dJyv1Ffhv8bUTVdJSnxJ37%2fSO0ZstuQ%3d%3d&crl=c&resultNs=AdminWebAuth&resultLocal=ErrCrlNotAuth&crlhashurl=login.aspx%3fdirect%3dtrue%26profile%3dehost%26scope%3dsite%26authtype%3dcrawler%26jrnl%3d18327931%26AN%3d65315954

10 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00029157.1976.10403850#.VZktfxvtmko

11 http://www.webmd.com/sleep-disorders/news/20140619/hypnosis-may-help-improve-deep-sleep

12 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00029157.1995.10403188#.VZkwWxvtmko

13 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1289956

14 http://www.mirror.co.uk/lifestyle/family/hypnosis-cured-my-eating-disorder-1677173

15 http://bscw.rediris.es/pub/nj_bscw.cgi/d4438888/Yapko-Hypnosis_depression.pdf

16 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0306460384900534

17 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/030439599290049H

18 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S030439599700122X

19 http://hc.rediris.es/pub/bscw.cgi/d4419995/Castel-Cognitive_behavioural_group_treatment_hypnosis.pdf

20 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S152659001100887X

21http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1016/j.ejpain.2006.06.006/abstract?userIsAuthenticated=false&deniedAccessCustomisedMessage

22 http://psycnet.apa.org/journals/ccp/69/4/674/ 

23 http://psycnet.apa.org/journals/ccp/73/2/334/

24 http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00207149208409653#.VZbwTkZD1ko

25 https://hypnoseinstituutnederland.nl/42-problemen-die-je-met-hypnose-kan-tackelen/