Epigenetica: Je levensstijl kan grote gevolgen hebben!

Aan een groep test-muizen werd heel veel foliumzuur, vitamine B12 en zink gegeven, om op deze manier een aangeboren gen uit te schakelen wat verantwoordelijk was voor obesitas. Na 5 generaties was het gen inderdaad uitgeschakeld, en werden er ‘gewone’, slanke muizen geboren. Daarna werd weer een normaal dieet gegeven, waarna de muizen binnen 3 generaties weer muizen geboren werden met obesitas.

Dit betekent duidelijk dat voeding invloed kan hebben op het in- en uitschakelen van genen, maar dat dit effect ook weer teruggedraaid kan worden. We noemen deze wetenschap Epigenetica.

Epigenetica is relatief nieuw, omdat er nog veel kennis ontbreekt over het functioneren van de genen.

Het is lastig om ‘zomaar’ even uit te leggen hoe dit mechanisme werkt. Toch ga ik een poging doen, omdat het een heel interessant onderwerp is. Een onderwerp waar we in de toekomst nog veel mee te maken krijgen, of je het nou leuk vindt of niet.

Bij een zoektocht op internet, kwam ik bij een mooie omschrijving op Wikipedia, waarin redelijk duidelijk uitgelegd wordt hoe dit mechanisme werkt, en wat de mogelijkheden voor de toekomst zijn:

Los van de min of meer ingebakken genensequentie, die in de cel de basisstructuur vormt om de voorraad erfelijke eigenschappen en hun relatieve overhand te bepalen, is er een mechanisme dat zich hierop ent, genaamd genomische afstempeling of genomic imprinting. Dit epimechanisme heeft te maken met de mogelijkheid voor het DNA om een gen aan of uit te zetten. Uiteraard ondergaat de verdere ontwikkeling van een nieuwgeboren organisme de beperkingen of bepalingen die door het aan- of uitpatroon worden meegegeven. Rekening houdend met het gegeven dat er 25.000 genen in het menselijk genoom zitten, biedt dit een gigantische hoeveelheid aan mogelijke profielen.

Om dus even heel kort door de bocht te gaan: Epigenetica is een wetenschap wat helemaal draait om het aan en uitzetten van bepaalde genen met behulp van voeding, zonder dat de onderliggende DNA-structuur veranderd wordt. Dit aan- en uitzetten wordt gedaan door zogenaamde epigenen. Hierover later meer.

Het nut van Epigenetica

Uit onderzoeken is inmiddels gebleken dat je bepaalde genen aan- en uit kunt zetten, waardoor je in de huidige generatie en de volgende generaties problemen kunt vermijden. Een bekend onderzoek hierin is het manipuleren van het gen, of de genen, die verantwoordelijk zijn voor kanker, of voor obesitas.

De doelstelling is duidelijk: niet de ziekte zelf bestrijden door een antistof te gaan zoeken, maar de ziekte of aandoening direct aan de basis bestrijden. Ervoor zorgen dat de ziekte domweg niet meer voorkomt in de toekomst door het aan- en uitzetten van de betreffende genen. Genen die erfelijk zijn, en worden bepaald door de zogenaamde epigenen.

Het verschil tussen de genen en de epigenen?

Het is nog niet eens zo heel lang geleden dat algemeen werd aangenomen dat het pakket genen waarmee je geboren wordt, volledig bepaalt hoe het lichaam gaat functioneren. Maar sinds kort is ontdekt dat deze genen niet ‘hard’ geprogrammeerd zijn. Er bestaat namelijk ook nog zoiets als de zogenaamde epigenen (letterlijk: boven de genen). Het zijn deze epigenen die de echte genen aan- en uitzetten. Met behulp van de epigenen worden dus de uiteindelijke genen geprogrammeerd. Maar dit is niet het enige bijzondere aan deze ontdekking.

Het beste moet nog komen: De werking van de epigenen kunnen voor een deel worden gemanipuleerd door de levensstijl en de voeding.

Een voorbeeld: Tweelingen

Om het een en ander nog wat duidelijker te maken, een mooi voorbeeld is die van een één-eïige tweeling. Bij de geboorte hebben ze beiden exact dezelfde DNA-structuur en zeker in de kinderjaren lijken ze vreselijk veel op elkaar. Maar hoe ouder de tweeling wordt, hoe meer verschillen aan de dag komen. Waarom krijgt de ene diabetes en de ander niet? Vanuit genetisch oogpunt zijn ze gelijk, maar de aansturing hiervan is in de loop van de tijd wel gewijzigd naar aanleiding van een verschillende levensstijl en voeding.

In deze periode heeft dit de tijd gehad om een duidelijke stempel te drukken op de genen, en hoe deze worden geprogrammeerd. Voor jou, als individu werkt het precies hetzelfde. De levensstijl en de voeding heeft duidelijk invloed op de programmering van je genen.

Met andere woorden: verschillende versies van jouw als persoon is mogelijk. Door jouw invloed kun jij je genen sturen en bepaal je zelf wie je bent en wie je wordt.

De verschillende factoren die invloed hebben

De factoren die invloed hebben op je epigenen zijn divers. We spreken van 4 groepen factoren: Evolutionaire invloed, transgenerationele invloed, klimaat van de baarmoeder en de levensstijl. Op de eerste twee groepen heb je voor jezelf, en de generaties na jou, geen invloed. De derde groep kun je wel beïnvloeden, maar alleen voor de generatie die na jou komt, dus voor je kinderen. De laatste groep kun je in sterke mate beïnvloeden. Laten we ze alle vier eens wat nader onder de loep nemen:

Evolutionaire invloed

In de afgelopen miljoenen jaren heeft de evolutie bepaald hoe de mens er op dit moment uitziet en functioneert. Als er nieuwe aanpassingen nodig zijn, en dan alleen voor het voortbestaan van de soort, kan dit duizenden jaren duren. Dit staat gelijk aan tientallen generaties. Als wij bijvoorbeeld gedwongen worden om meer in het water te leven als gevolg van een extreme stijging van de waterspiegel, zullen de genen bepalen dat onze handen en voeten meer de vorm krijgen van zwemvliezen. Alleen op deze manier zal de soort kunnen overleven.

Transgenerationele invloed

Hoe jouw lichaam in elkaar steekt en functioneert, is natuurlijk bepaald door je ouders, maar ook direct en indirect door je grootouders en zelfs door hun grootouders. Genetische info, en daarmee ook de epi-genetische info, wordt generaties lang aan elkaar doorgegeven. Om dit wat duidelijker te maken hoe dit werkt: Op het moment dat er een bevruchting plaatsvindt en een vrouw zwanger wordt, wordt de ongeboren vrucht samengesteld uit de genen van de zaadcel van de vader, en aan de andere kant vanuit de genen van de eicel van de moeder.

Ook worden in deze embryonale fase direct al de nieuwe eicellen aangemaakt, dus voor de toekomstige kleinkinderen van de moeder. Hierdoor heb je een directe verbinding tussen grootmoeder/moeder/kind. Ook worden de epigenen overgedragen, dus bevatten de genen van de ongeboren vrucht direct alle informatie over de leefomstandigheden waarin de moeder en de oma leven/geleefd hebben. Als de ongeboren vrucht een jongetje is, werkt dit op dezelfde manier, maar dan natuurlijk met de zaadcellen.

Klimaat van de baarmoeder

Tijdens de zwangerschap worden dan nog enkele epigenetische aanpassingen gedaan, waarbij de laatste drie maanden van de zwangerschap het sterkst wegen. De toestand van de moeder in deze laatste drie maanden is heel sterk bepalend voor de definitieve epigenetische informatie die de baby mee gaat dragen.

Om dit wat duidelijker te maken, een voorbeeld: Er is onderzoek gedaan naar de kinderen van vrouwen die tijdens de laatste maanden van de zwangerschap betrokken waren bij de aanslag op de Twin Towers in Amerika op 9 september 2001. Door de gigantische stressreactie van de zwangere vrouwen bleek dat de later geboren kinderen een veel hoger stressniveau hadden dan in een normale situatie.

De epigenen waren door de stressreactie van de moeder dusdanig beïnvloed, dat de kinderen in de baarmoeder al voorbereid waren dat ze geboren zullen worden in een gevaarlijke, en stressvolle, omgeving. Hiermee is duidelijk aangetoond dat de situatie waarin de moeder zich bevindt tijdens de laatste drie maanden van de zwangerschap, van grote invloed zijn op de rest van het leven van het kind, en de kinderen die daarna komen. Deze invloeden kun je beïnvloeden voor je kind door extra op te letten tijdens deze laatste drie maanden van de zwangerschap.

Levensstijl

Deze laatste groep is voor jou en mij het meest interessant. Door je levensstijl kun je zelf je eigen epigenen aanpassen en vormen zoals jij dat wilt. Jij bent de enige die hier controle op uit kan oefenen. Een slechte levensstijl kan zorgen voor ziektes zoals depressie, kanker, hart- en vaatziekten, diabetes type 2, obesitas en overgewicht, auto-immuunziektes, autisme, ADHD, geheugenstoornissen, slaapstoornissen, pijn, premenstrueel syndroom, hoofdpijn, en chronische vermoeidheid.

Bij het onder controle houden en wijzigen van de epigenen spelen een aantal factoren een hele grote rol. Denk hierbij aan de beperking van stress, voldoende beweging en voldoende voedingsstoffen zoals vitamine B12, zink en foliumzuur.

Wanneer er geen balans is in deze factoren, kunnen bepaalde genen die antilichamen maken tegen lichaamseigen stoffen overactief worden. Dit houdt in dat de bepaalde genen ‘aan’ staan, terwijl ze eigenlijk uit hadden moeten staan. Hierdoor kan bijvoorbeeld kanker en auto-immuunziekte ontstaan.

En hoe werkt dit in de praktijk?

In feite is het hele gegeven van Epigenetica nieuw, maar de oplossing hiervoor is al eeuwenoud. Het zal je niet verbazen dat het belangrijk is om er een gezonde levensstijl op na te houden, dus gevarieerd eten, voldoende bewegen, goed slapen, geestelijke uitdaging, niet roken, geen overmatig alcoholgebruik en overmatige stress vermijden.

Dit is allemaal wel bekend, maar wat is nu eigenlijk gezond eten? Hoeveel slaap is voldoende slaap? En wat is voldoende qua beweging? Om deze vragen te beantwoorden moeten we naar het verleden kijken. De tijd waarin we nu leven, is een tijd waarin ontzettend veel veranderd is.

Bedenk maar eens wat er in 1 a 2 generaties allemaal gewijzigd is.

Onze genen en epigenen hebben nog niet de tijd gehad om zich aan te passen. Het is dus logisch om terug te grijpen naar de omstandigheden die al duizenden jaren lang goed voor ons bleken te zijn, ondanks alle veranderingen. Een goede manier om niet te vervallen aan chronische ziekten en epidemieën zoals osteoporose, bederf van tanden, diabetes, overgewicht en hart- en vaatziekten.

Vanuit dit oogpunt komt steeds duidelijker naar voren dat de leefstijl zoals deze wordt omschreven in het Paleolithische dieet nog niet eens zo’n slechte keuze is. De nieuwe kennis van de Epigenetica, gecombineerd met dit oeroude dieet klinkt tegenstrijdig, maar heeft meer met elkaar te maken dan je op het eerste gezicht zou denken.

De Paleo Levensstijl

Ik heb hier inmiddels al een aantal artikelen over geschreven, dus daar verwijs ik graag naar. Maar voor de volledigheid toch even een beknopte beschrijving over deze nieuwe kijk op het oeroude dieet.

Het basisidee achter deze nieuwe manier van leven, is het feit dat onze fysiologie en onze genen ontwikkeld zijn door de natuurlijke selectie. Dit betekent concreet dat ons lichaam het meest optimaal zou gaan werken als we het voedsel zouden eten wat ook beschikbaar was tijdens de eerste periode van de evolutie van de mens.

Sinds ongeveer 10.000 jaar geleden zijn we ander voedsel gaan eten, met name door de agrarische evolutie. Eten werd niet meer in het wild gezocht en gevonden, maar werd speciaal gemanipuleerd en gekweekt voor consumptie. Volgens het Paleolithische dieet is ons lichaam daar helemaal niet op aangepast, en kan dit dus grote schade aanrichten.

De gevolgen zijn ziektes en aandoeningen die direct en indirect iets te maken hebben met het metabolisme, dus met de spijsvertering. Denk hierbij aan Alzheimer, Osteoporose, auto-immuunziekten, hart- en vaatziekten, hypertensie, diabetes type 2 en obesitas. Allemaal stuk voor stuk ziektes en aandoeningen die bij onze voorouders helemaal niet bestonden.

Conclusie

Epigenetica is een lastig, en in sommige gevallen moeilijk te bevatten, onderwerp. Maar de basis is dat jij zelf invloed uit kunt oefenen op de epigenen, en dus de genen, van jouw eigen lichaam en de generaties die na jou komen. Dit kun je doen door er een gezonde levensstijl op na te houden, met voldoende beweging, weinig stress en gevarieerd te eten.

De wetenschap is dus erg ingewikkeld, maar de oplossing, waar het in feite om draait, is erg eenvoudig te bevatten, en toe te passen. In feite wat ik al jaren promoot op de website: Gezond leven!