De Schijf van Vijf

Om het publiek beter voor te kunnen lichten over gezonde en gevarieerde voeding, is door het toenmalige Voorlichtingsbureau voor de Voeding, wat nu het Voedingscentrum heet, de Schijf van Vijf bedacht en ontworpen. In, voor die tijd, grootschalige reclamecampagnes werd iedereen er van overtuigd dat dit de enige gezonde manier van leven was. Voor die tijd was deze vorm van voorlichting wellicht afdoende, en iedereen nam aan dat het allemaal waarheid was.

In de loop van de tijd is er nogal wat veranderd in onze informatievoorziening en natuurlijk ook in ons voedingspatroon, met name door de komst van andere voedingsmiddelen die voorheen niet of nauwelijks verkrijgbaar waren.

De Schijf van Vijf is iets wat alleen in Nederland een rol speelt in de voorlichting. In andere landen hebben ze wel soortgelijke voorlichting maar in een andere vorm. In Amerika kennen ze bijvoorbeeld een voedselpiramide (The Healthy Food Pyramid). Andere presentatie, zelfde boodschap: Eet gevarieerd en gezond.

De Schijf van Vijf in de loop van de tijd…

In de afgelopen 60 jaar is er natuurlijk veel veranderd in ons voedselpatroon. Dit heeft enerzijds te maken met nieuw verkrijgbare producten doe vlak na de Tweede Wereldoorlog nog niet verkrijgbaar waren. Aan de andere kant heeft dit te maken met het feit dat de consumenten meer mondig zijn geworden. Dit is weer het gevolg van betere informatievoorziening zoals internet. Maar de Schijf van Vijf heeft zich daar eigenlijk weinig of niet aan aangepast.

De basisvoeding voor een gezond en gevarieerd dieet is altijd hetzelfde gebleven. Wel zijn de accenten en de wijze van presentatie regelmatig aangepast. Zo is de Schijf van Vijf in 1981 vervangen door een zogenaamde Maaltijdschijf. Dit was bedoeld om de consument letterlijk voor te kauwen wat er in iedere maaltijd moest zitten. In 1991 ging de Maaltijdwijzer helemaal op de schop, en werd vervangen door de voedingswijzer waarin de nadruk meer lag op de voedingsproducten zelf, en minder in een voorgekauwde maaltijd.

Sinds 2004 is de originele naam uit 1953 weer van stal gehaald: De Schijf van Vijf. Dit is de schijf zoals we die nu ook kennen. Een schijf verdeeld in 5 vakken die gebaseerd zijn op verschillende voedingsmiddelen, samen met de belangrijkste bestanddelen in deze voedingsmiddelen. Naast de 5 groepen (schijven) zijn er in 2004 ook 5 regels toegevoegd. 5 regels die een aanvullend advies geven op de 5 schijven.

De huidige Schijf van Vijf

De Schijf van Vijf, zoals we die nu kennen, wordt samengesteld en beheerd door het Voedingscentrum. Volgens het Voedingscentrum kun je nagenoeg oneindig variëren door iedere dag iets uit ieder vak te kiezen. Ieder product heeft een eigen samenstelling in voedingswaarde, en door gevarieerd te eten, dus iedere dag iets anders, is de kans het grootst dat je voldoende voedingsstoffen binnen krijgt. Als je het helemaal exact wilt weten, moet je de lijst van de aanbevolen hoeveelheden voedingsstoffen raadplegen. Al met al natuurlijk een heel gedoe. Wat belangrijk is dat je gevarieerd en gezond eet.

De 5 schijven

De Schijf van Vijf bestaat logischerwijs uit 5 vakken met in ieder vak (min of meer) logisch gegroepeerde producten. Laten we deze stuk voor stuk even bekijken:

1. Groenten en Fruit

In dit vak horen alle soorten groenten en fruit. Niet alleen de verse producten, maar ook ingevroren, uit een potje, uit blik of bewerkt. Onder bewerkt verstaan we bijvoorbeeld gepureerde groenten, of producten die verwerkt zijn in bijvoorbeeld een smoothie. Volgens het voedingscentrum bevatten groenten uit blik en uit een potje net zoveel voedingswaarde als verse groenten. Laten we dat dan maar even aannemen, maar helemaal overtuigd hiervan ben ik niet. Let er wel op dat er, met name bij de blikken en de potten, geen extra suikers aan toegevoegd zijn. Een ander belangrijk punt: Groenten en fruit die als sauzen, sapjes en smoothies verkocht worden, hebben 50% minder voedingsstoffen dan het onbewerkte product.

In groenten en fruit vind je met name belangrijke voedingsstoffen zoals vezels, foliumzuur, kalium, vitamine C en Vitamine A.

2. Brood, Granen, Aardappelen etc.

Het is deze speciale groep die heel veel essentiële voedingsstoffen bevat. De belangrijkste hiervan zijn ijzer, calcium, koolhydraten, vezels, eiwitten en vitamine B-complex. Wel is het belangrijk om veel af te wisselen binnen deze groep. Kies met name de volkoren-varianten, want daarin kun je de meeste en de beste vezels vinden.

3. Zuivel, vlees, ei, vleesvervangers en vis

Deze groep omvat producten die relatief veel eiwitten bevatten. Vlees en vleesvervangers bevatten daarbij nog veel ijzer. Allebei voedingsstoffen die onontbeerlijk zijn voor de spieropbouw. Het calcium uit de melk is van belang bij de opbouw en het onderhoud van de botten. 1 of 2 x per week vete vis eten is ook erg belangrijk in verband met de bekende Omega-vetzuren. Deze essentiële vetzuren zijn van groot belang in de strijd tegen hart- en vaatziekten.

Voor wat betreft de zuivelproducten, kies hierbij wel voor de magere en de halfvolle varianten. In de volle varianten zouden namelijk té veel verzadigde vetten in zitten. En, zoals we allemaal weten, zijn verzadigde vetten niet goed voor je gezondheid.

4. Vet en Olie

Een onderwerp waar altijd veel discussie over is. In ieder geval wordt het vaak onderschat, het belang van goede oliën en vetten voor ons lichaam. Deze voedingsstoffen bevatten veel vet-oplosbare vitamine A, vitamine D en vitamine E. Daarnaast nog essentiële vetzuren, waarmee de kans op hart- en vaatziekten kleiner wordt.

5. Vocht

In deze groep behoren alle dranken. Aangezien je lichaam iedere dag weer ongeveer 1 a 2 liter vocht verliest door zweten en door de urine, moet dit natuurlijk wel weer aangevuld worden. Een goede vochtbalans in je lichaam is van heel groot belang voor je algemene gezondheid. Als de vochtbalans niet goed is, kunnen veel lichaamsprocessen niet optimaal werken.

Het beste is natuurlijk om gewoon water te drinken, maar dat is niet altijd realistisch. Kies in ieder geval voor dranken die geen of heel weinig suikers bevatten. Frisdranken zoals cola en Fanta zijn beslist niet aan te raden. Kies voor dranken die minder dan 30 caloriën per 100 ml bevatten.

Alcohol natuurlijk met mate. Niet iedere dag, en als je het drinkt, niet meer dan 1 a 2 glazen.

De 5 regels

Sinds 2004 zijn er 5 regels aan de Schijf van Vijf toegevoegd, om alles nog wat duidelijker te maken. De 5 regels zelf zijn vrij bekend en vrij logisch. Het feit dat deze onderdeel uitmaken van de Schijf van Vijf is minder bekend. Ik wil ze dus toch even noemen, maar verder zonder enige uitleg. De adviezen spreken voor zich:

• Eet gevarieerd
• Eet niet teveel en beweeg
• Eet minder verzadigd vet
• Eet veel groente, fruit en brood
• Eet veilig

Maar er is ook kritiek

Er is sinds kort veel kritiek op het Voedingscentrum, een semioverheidsinstelling. Deze kritiek is met name ontstaan na een advies over het gebruik van zogenaamde superfoods. Veelgehoorde kritiek is dat het Voedingscentrum een traag orgaan is die werkt op basis van achterhaalde informatie en onderzoeksgegevens. De Schijf van Vijf zou achterhaald zijn, ouderwets en te betuttelend zijn.

Het is, volgens mij, inderdaad waar dat er producten en productgroepen zijn die anders ingedeeld zouden kunnen worden, of in andere verhoudingen. De aanbeveling voor bijvoorbeeld Halvarine, in plaats van de onlangs veel gezonder aangetoonde roomboter is een misser. Ook kun je vraagtekens zetten bij het gebruik van vetten. Hierover is sinds een aantal ook een discussie over ontstaan, waaruit blijkt dat er soorten verzadigde vetten zijn die helemaal niet zo slecht zijn.

Gaat er dus wat veranderen?

Door al deze kritiek zijn ze zich bij het Voedingscentrum ernstig aan het beraden hoe ze dit aan gaan pakken. Onlangs zei Stephan Peters, verantwoordelijke bij het Voedingscentrum voor de wetenschappelijke onderbouwing van de Schijf van Vijf, het volgende in een interview met

Het Parool:
“…De Schijf van Vijf is gericht op de gemiddelde Nederlander. Die eet nou eenmaal twee keer per dag brood. We doen die aanbeveling dus omdat het aansluit bij hoe veel mensen toch al eten; ze hoeven hun voedingspatroon niet volledig om te gooien. Maar het model heeft daarom ook zeker zijn beperkingen, want niet iedereen eet gemiddeld. Het nieuwe model geeft waarschijnlijk een meer toegespitst advies, bijvoorbeeld voor vegetariërs, mensen op dieet, of uit een etnische groep waar minder Hollandse pot wordt gegeten. Volgend jaar komen de nieuwe richtlijnen van de Gezondheidsraad uit, en daar baseren we ons op. Hoe het nieuwe model eruit zal zien is ook nog onbekend, maar hij zal waarschijnlijk wel Schijf van Vijf blijven heten, wegens de hoge naamsbekendheid van negentig procent….”

Iets essentieels zoals dit aanpassen, betekend in mijn ogen dat het ‘oude’ niet goed genoeg was. Als je het commentaar ter harte neemt dat het Voedingscentrum achter de feiten aan zou lopen, zou je kunnen stellen dat het dus al lange tijd niet goed genoeg was.

Dat er iets aangepast gaat worden is dus wel duidelijk, maar hoe? Dat blijft nog even de vraag. Tot die tijd dus maar gewoon onze eigen weg zoeken in de schijven, de vakken en de adviezen.

In hoeverre ben jij het eens, of oneens, met de huidige Schijf van Vijf?