We staan allemaal continu onder spanning door werk, het gezinsleven en je directe sociale omgeving. Er wordt veel van ons verwacht, en we proberen met alle macht hieraan te voldoen.
Maar soms loopt het uit de hand, en zal het draadje knappen, je bent zowel fysiek als geestelijk volledig uitgeput, en bent niet meer in staat om het leven positief te bekijken. Alles is even te veel.
Hoe herken je overspannenheid en, nog belangrijker, hoe kan dit behandeld worden? Aan het einde van het artikel vind je nog een viertal belangrijke zelfhulp tips die je toe kunt passen naast je reguliere therapie. Lees snel verder!
Wat is overspannenheid?
Stel, je spant een draad tussen twee palen. De draad is flexibel en je kunt er zonder problemen een gewicht aan hangen. Oké, de draad zal gaan buigen, maar blijft flexibel. Op het moment dat je het gewicht verwijdert, zal de draad weer de oorspronkelijke positie innemen.
Ook als je er een zwaarder gewicht aan gaat hangen, zal de draad wederom gaan buigen. Maar op het moment dat het zwaardere gewicht weer verwijdert is, zal de draad enigszins uitgerekt zijn, maar zal zich na verloop van tijd toch weer herstellen naar de oorspronkelijke spanning.
Maar op het moment dat de gewichten té zwaar worden, zal de draad heel erg uitrekken of zelfs gaan breken.
Bij het menselijk lichaam werkt het precies eender: Je kunt een bepaalde spanning prima verwerken, en op het moment dat de spanning weer weg is, herstelt je lichaam zich heel snel. Bij een zwaardere spanning zal je lijf langere tijd nodig hebben om zich te herstellen, maar dat gebeurt dan nog steeds vrij snel en ongemerkt.
Maar als de spanning écht te veel wordt, breekt ook het draadje in je lijf. Je hebt het gevoel dat het gewicht te zwaar is, en je bent niet meer in staat om de gewichten te verwijderen, om de dagelijkse lasten te verwijderen.
Op een bepaald moment zal ook jouw lijf knappen, je kunt het allemaal niet meer aan: Je bent overspannen!
Het herkennen van overspannenheid
Overspannenheid is met name een geestelijke toestand, en is vaak van buitenaf niet te herkennen. Veel mensen zijn kunstenaars in het verbergen van deze gevoelens. In feite is het beter om een gebroken been te hebben, want dat is zichtbaar en iedereen heeft daar begrip voor.
Maar als je over je gevoelens gaat praten, over je overspannenheid, dan is er plotseling veel minder begrip van je omgeving. Je collega’s zeggen ‘dat je niet moet zeuren’, en je vrienden zeggen (vaak goedbedoeld) dat ‘je niet bij de pakken neer moet gaan zitten’. Allemaal adviezen waar veel onbegrip in schuil gaat, adviezen waar je niet verder mee komt.
Omdat het een geestelijke toestand is, is het lastig te herkennen. Toch wil ik je even een houvast geven, zodat jij bij jezelf wellicht vast kunt stellen hoe jouw geestelijke gezondheid is:
Mentale symptomen van overspannenheid:
- Je verliest je passie, je werk lijkt je plotseling erg saai en je hobby’s kunnen je niet meer interesseren.
- Je kunt niet meer de aandacht opbrengen om naar de verhalen van anderen te luisteren. Het interesseert je niet meer.
- Je hebt geen creativiteit meer, je verbeelding is helemaal verdwenen.
- Je ziet tegen alles op. Alles wat je aan moet pakken lijkt onmogelijk, of in ieder geval heel erg moeilijk.
- Je bent niet meer in staat om je te concentreren op je werk, of op de andere dingen die je eigenlijk moet doen.
Fysieke symptomen van overspannenheid:
- Je hebt veel last van hoofdpijn, soms migraine.
- Je voelt regelmatig dat je hart op hol slaat. Je hebt last van hartkloppingen.
- Je hebt regelmatig last van pijn in je buikstreek.
- Je bent niet meer in staat om voldoende te slapen. Je voelt je constant moe en futloos.
- Je hebt geen eetlust meer.
Algemene symptomen van overspannenheid:
- Je voelt je niet verbonden tot iets of iemand.
- Je begint eenzaam te worden. Je hebt geen sociaal leven meer.
- Je hebt een heel kort lontje, je voelt je de hele tijd geërgerd en bent bood op alles en iedereen..
- Je gedachten en uitspraken zijn heel erg cynisch en negatief.
- Je krijgt steeds meer een negatief zelfbeeld.
- Je hebt het gevoel dat je ongewenst bent op deze wereld, je voelt je nutteloos.
En dan zijn er je uitspraken, je gedachten, die er op kunnen wijzen dat het je allemaal helemaal niks meer kan schelen. Herken je bij jezelf één of meerdere van de volgende uitspraken?
“…Als dit mijn leven is, dan hoeft het allemaal niet meer…”
“…Ik voel duisternis om me heen, ik zie geen licht meer aan het einde van de tunnel…”
“…Alles wat ik aanpak, mislukt toch weer…”
“…Waarom zou ik me zorgen maken? Het maakt toch allemaal niks meer uit…”
“…Als ik wakker wordt, weet ik gewoon dat het wéér een slechte dag gaat worden…”
“…Wat ik doe, maakt toch geen verschil…”
“…Er is niemand op deze wereld die nog iets om mij geeft…”
De mogelijke oorzaken van overspannenheid
Er is nooit één bepaalde oorzaak aan te wijzen voor overspannenheid, voor de geestelijke en emotionele uitputting die je ervaart. Niet alleen kunnen er verschillende oorzaken zijn, maar ook het feit dat iedereen weer anders omgaat met bepaalde situaties speelt een belangrijke rol.
Daarnaast betreft het hier een mentale aandoening, waarvan het heel erg moeilijk is om een oorzaak te vinden. Een lichamelijke aandoening is duidelijk: Je been is gebroken, dus moet deze gezet worden, gips er omheen en rusten. Punt uit.
Geestelijk ziek zijn is een heel ander verhaal: Je hoofd voelt aan als een grote kluwen wol waar je helemaal geen wijs meer uit kunt worden.
In veel gevallen is overspannenheid te herleiden naar je werk. Ook is er vaak een gebrek aan sociale contacten, buiten je werk om. Je hebt vrienden van het werk, dus je praat ook altijd over je werk. Er bestaat niks anders in het leven.
Wellicht herken jij één of meerdere van de volgende oorzaken?
Geen waardering op je werk
Op je werk doe je letterlijk alles om het goed te doen, maar het enige wat je terug krijgt is kritiek. Het moet altijd beter, het moet altijd sneller, het moet altijd meer. Er is nooit een moment van waardering voor wat je doet. Laat staan dat er iets gedaan wordt met jouw (vernieuwende) ideeën.
Je verdrinkt jezelf in je werk
Je sociale leven is minimaal, om wat voor reden dan ook, dus verdrinkt je je helemaal in je werk. Je maakt lange, lange dagen en slaat vaak uitnodigingen af met het excuus dat je moet werken. Je werk is alles voor je, het is je leven. Maar deze lange dagen gaan op een bepaald moment hun tol eisen.
Je werk is alles wat je hebt
Omdat je alléén maar werkt, heb je ook niks anders opgebouwd in je leven. Je kent geen ander leven, dus ga je maar meer en meer werken. Het enige wat je kent.
Spanningen op je werk
Op ieder werk zijn er spanningen: Niet behaalde resultaten, ziekte van collega’s en bezuinigingen waardoor de werkdruk alleen maar hoger wordt, je kunt niet door één deur met je baas of chef, en die ene collega die liever ziet gaan dan komen.
Deze spanningen houden je bezig en geven een enorme lading stress, de basis van overspannenheid.
Eenzijdige sociale contacten
Natuurlijk heb je wel wat sociale contacten, maar dit zijn stuk voor stuk collega’s, waar je na je werk even een pilsje mee gaat drinken. Het gespreksonderwerp is natuurlijk weer het werk.
Jullie zitten alleen maar te klagen over die ene chef, en over de werkdruk. Hierdoor wordt je leven nog eenzijdiger, er is geen plaats voor andere zaken dan je werk.
Al deze elementen hebben betrekking op je werk. We noemen dit dan ook wel eens een burn-out. Natuurlijk kun je al de eerder genoemde oorzaken ook omdraaien naar je privéleven: Geen waardering, je leeft voor je gezin, je hebt geen sociaal leven naast je gezin en familie, je wereldje is gewoon veel te klein.
Traditionele behandelingen tegen overspannenheid
Op het moment dat je overspannen bent, heb je hulp nodig. Helemaal alleen uit dat zwarte gat kruipen is nagenoeg onmogelijk, en onnodig complex. Gebruik de middelen die er zijn om je te laten begeleiden.
Als je je meldt bij je huisarts met klachten van overspannenheid, zal de behandeling waarschijnlijk tweeledig zijn:
Therapie
Een therapeutische behandeling zal altijd maatwerk zijn. Iedere patiënt is verschillend en de overspannen gevoelens zullen voor iedereen een andere oorzaak hebben. Tijdens gesprekken zal de behandelaar proberen uit te zoeken waar de oorzaak precies ligt en hoe jij als persoon op reageert. Hij zal je handvaten bieden om zelf naar oplossingen te zoeken.
Allereerst zal de nadruk natuurlijk liggen bij het elimineren van negatieve gevoelens en de verwerking van emotionele gebeurtenissen. Daarnaast zal de therapeut je leren hoe je in de toekomst beter om kunt gaan met stress, negatieve ervaringen en tegenslagen.
En natuurlijk is er ook ruimte voor lichamelijke behandeling. Hij zal je onder andere leren hoe je je ademhaling beter kunt beheersen om dat jachtige en gestreste gevoel beter in de hand te kunnen houden.
Uiteindelijk zul je, met behulp van je therapeut, jezelf beter leren kennen. Je zult sneller je eigen grenzen kunnen bepalen om te voorkomen dat je in de toekomst weer in dezelfde valkuil zult stappen.
Medicijnen
Overspannenheid gaat vaak samen met depressies. Daarom is de behandelend arts vaak vrij snel met het voorschrijven van antidepressiva. Deze medicatie is, en kan nooit, een oplossing zijn voor de lange termijn. Het is een tijdelijke oplossing om je hoofd rust te geven, en soms om je bescherming te bieden tegen jezelf.
Maar de nadruk ligt op TIJDELIJK! In de tussentijd krijg jij de kans om orde op zaken te stellen en stapje voor stapje oplossingen te vinden om uit dat zwarte gat te komen.
Je moet niet te licht denken over dit soort medicatie. Het zijn vaak medicijnen die je emoties en gevoelens afzwakken. Het is tevens een medicijn waar je lichaam afhankelijk van gaat worden. Stop dus nooit in één keer, maar bouw het altijd heel langzaam af, bij voorkeur in overleg met je behandelend arts.
Antidepressiva werken vaak op de werking van Serotonine, een stofje die door je hersenen aangemaakt wordt en bepalend is voor je stemming. Maar Serotonine is ook belangrijk voor andere lichaamsfuncties, zoals de spijsvertering, het voelen van pijn en het vermogen om lekker te kunnen slapen.
Het is om die reden dat dit soort medicijnen een indrukwekkende lijst met mogelijke bijwerkingen hebben.
Wat kun je zelf doen? 4 onmisbare zelfhulp tips!
Naast de eerder genoemde behandeling, zijn er veel dingen die je zelf kunt doen, die je eigenlijk MOET doen. Het is namelijk niet mogelijk dat je lijdzaam afwacht en passief bent ten opzichte van je behandelaar.
En geloof me, de medicijnen zijn maar een tijdelijke oplossing, een tijdelijke verlichting die je de kans geeft om te kunnen ontsnappen aan dat zwarte gat van depressie en overspannenheid.
Je moet dus actie ondernemen, maar dat is juist het alle moeilijkste op het moment dat je overspannen bent. Toch moet je een eerste stap nemen. In het begin een klein pasje wat wel degelijk een verschil zal maken. Deze kleine, eerste, stapjes zullen je relatief veel energie geven, waardoor je zin krijgt om door te gaan. Je zult merken dat de passen steeds groter en sneller worden.
Tip 1: Vraag je omgeving om hulp
Als je altijd maar alleen bent, dan zal de depressie alleen maar erger worden. De eerste stap is dus om je hand uit te steken naar familie en vrienden. Leg ze uit wat er aan de hand is, en vraag om hulp. Een moeilijke stap, want je hebt nog steeds het gevoel dat je teveel bent op deze wereld, en dat je je omgeving niet lastig wilt vallen met jouw ‘kleine’ problemen.
Maar eigenlijk werkt het andersom: Als jij je omgeving in vertrouwen neemt, dan zullen ze zich gestreeld voelen en zullen ze maar al te graag willen helpen om jou uit dat zwarte gat te krijgen.
Soms kan het erg helend werken om gewoon met iemand te kunnen praten. Niet dat er een oplossing gezocht moet worden, maar gewoon een luisterend oor is al een hele belangrijke, eerste stap. De persoon die luistert zal niet over je gaan oordelen, of je op je fouten wijzen.
Hij of zij moet alleen maar luisteren. Niks meer en niks minder.
Heb je niemand in je omgeving die je in vertrouwen kunt, of wilt, nemen? Dan is het natuurlijk nooit te laat om nieuwe vriendschappen te sluiten. Oké, gezien jouw mentale toestand niet de meest gemakkelijke manier, maar toch de moeite waard om te proberen.
Tip 2: Ga bewegen of sporten
Als je overspannen bent, is het al moeilijk om in de ochtend uit je bed te komen. Bewegen of sporten staat dan heel erg ver bij je vandaan. Maar het feit blijft dat beweging, en dan met name buiten in het zonnetje, effectiever is dan de meeste medicijnen tegen een depressie.
Ook hier geldt dat je kleine stapjes moet nemen. Leg de lat niet te hoog, want dat kan al snel te veel worden. Begin bijvoorbeeld met een wandeling van 10 minuutjes, en breid dit dagelijks met een paar minuten uit. Maar ook muziek opzetten en lekker dansen, je armen en benen laten bewegen, werkt heel erg goed. Doe het gerust, want er is niemand die naar je kijkt. Leef je gewoon even lekker uit.
Om te bewegen of te sporten hoef je niet beslist naar een sportschool of naar een sportvereniging. Kies een activiteit waar je zelf van kunt genieten, een activiteit die geen druk bij je neerlegt. Een activiteit waar je steeds weer naar uitkijkt.
Uit onderzoeken is gebleken dat de beste resultaten bereikt worden met ritmische bewegingen, waarbij je zowel je armen als je benen gebruikt. Denk hierbij bijvoorbeeld eens aan wandelen, joggen, dansen of zwemmen.
Tip 3: Eet gezond en gevarieerd
Alle vormen van eten en drinken is voeding voor je lichaam en geest. Slecht eten zal direct een negatieve invloed hebben op je fysieke en mentale welzijn. Gezond en gevarieerd eten is daarom van groot belang, zeker in jouw toestand. Ik zal je een paar tips geven waar je de eerste stappen mee kunt zetten:
Vermijd alle vormen van eten en drinken die je stemming op een negatieve manier kunnen beïnvloeden. Denk hierbij maar eens aan koffie, transvetten, alcohol, industrieel voedsel met veel onnodige, chemische, toevoegingen.
Zorg dat je zo weinig mogelijk geraffineerde koolhydraten en suikers eet. Je hunkert natuurlijk naar allerlei soorten eten zoals vette patat, zakken chips of heel veel chocolade, maar dat is alleen maar zogenaamd troostvoer. Na een half uur zul je je uiteindelijk nog slechter voelen.
Er bestaat gewoon eten dat veel voedingsmiddelen bevat die een positieve werking hebben op je stemming en humeur. Denk maar eens aan bananen. Deze bevatten onder andere magnesium, vitamine B6 en Tryptofaan. Drie stoffen die stuk voor stuk een je humeur een boost zullen geven.
En wat dacht je van spinazie? Ook hier zitten voedingsstoffen in om je stemming te verbeteren. Denk maar eens aan magnesium en foliumzuur. Deze laatste is ook nog eens goed om je nachtrust te bevorderen.
Tip 4: Doe dingen die je een goed gevoel geven
Je bent overspannen en waarschijnlijk werk je niet. Dat betekent natuurlijk niet dat je de hele dag op de bank moet hangen om televisie te kijken. Natuurlijk, even je favoriete serie kijken is prima, tenminste als jou dat een goed gevoel geeft. Maar blijf niet hangen!
Het is juist nu heel erg belangrijk om een gezonde levensstijl te implementeren, om te leren hoe je met stress om moet gaan en om je eigen grenzen te ontdekken. Maar het is vooral ook tijd om gewoon leuke dingen te doen. Dingen die je een goed gevoel geven, die je een mentale opkikker geven:
Slapen zal niet altijd even gemakkelijk zijn, maar door met regelmaat naar bed te gaan, en weer op te staan, kun je beter slapen.
Wil je meer weten over hoe je slaapproblemen op kunt lossen? Lees dan even het volgende artikel met allerlei tips voor als je niet kunt slapen.
Ga ook lekker naar buiten. Buiten zijn, en dan met name als het zonnetje een beetje schijnt, geeft een voldaan gevoel. Zonlicht is een bijzonder krachtig medicijn tegen depressieve gevoelens. Neem bijvoorbeeld een lekkere wandeling, of loop even naar dat leuke terrasje en trakteer je zelf op een glaasje fris met appelgebak. (nee, helaas geen koffie of alcohol…).
Denk eens na over activiteiten die je altijd al hebt willen doen, maar nooit de tijd voor gehad hebt. Een sport, een hobby, het maakt niet uit. Nu je meer tijd hebt, kun je deze droom nu realiseren.
Heb jij een huisdier? Misschien wordt het dan nu tijd om hier eens over na te denken. Natuurlijk kan het contact met een huisdier het menselijke contact nooit vervangen, maar het komt wel heel dichtbij dit gevoel. Het zorgen voor een huisdier kan je het gevoel geven dat je weer nodig bent, dat er iemand is die thuis op je zit te wachten, dat je er weer toe doet.
En dan nog een klein lijstje met ideetjes. Pak er uit wat je aanspreekt, en onderneem actie:
- Lekker naar je favoriete muziek luisteren.
- Iets spontaans doen, maakt niet uit wat.
- Face-to-face praten met vrienden of familie.
- Wandeling maken met je hond.
- Een warm bad, in combinatie met een goed boek.
- Kijk naar je favoriete televisieserie, of download een grappige film.
- Schrijf je gedachten eens op, schrijf wat je graag wilt bereiken.
- Besteed tijd in de natuur.
- Doe ontspanningsoefeningen zoals yoga en meditatie.
Nog een laatste opmerking
Als je eenmaal overspannen bent, samen met depressieve neigingen, dan is er nooit een snelle oplossing. Het heeft waarschijnlijk heel lang geduurd om in dat zwarte gat te belanden, dus zal het ook net zo lang duren om er weer uit te klauteren. Maar stapje voor stapje ga je wel weer de goede kant op.
Omring jezelf met vrienden en familie, in combinatie met professionele hulp, en je zult zien dat het licht aan het einde van de tunnel steeds groter en helderder wordt!
Bronnen
Long-term consequences of burnout: An exploratory study
Emotional exhaustion and defense mechanisms in intensive therapy unit nurses
