Sauna deel 1: De sauna als ontspanning

Door de grote groei van het aantal sauna’s en wellness-centra is het voor iedereen inmiddels mogelijk om van een sauna gebruik te maken. Naar een sauna gaan hoeft beslist niet duur te zijn, en geeft je een middag en/of avond volledige ontspanning. Maar naast deze ontspanning is saunagebruik ook prima voor je gezondheid.

Hoe dit allemaal in elkaar steekt lees je in de driedelige special. In het derde deel kun je zelfs lezen hoe je het maximale uit je sauna-bezoek kunt halen door de verschillende stappen op de juiste manier uit te voeren. Maar eerst even een aantal dingen over de sauna zelf.

De oorsprong van de sauna

De sauna, of in ieder geval het principe zoals we dat nu kennen, is al heel oud. Den maar eens aan de traditionele badhuizen in de oosterse landen. Daar werd al regelmatig gebruik gemaakt van stoombaden. Maar de sauna zoals deze gebruikt werd in de Finse traditie heeft een ontwikkeling doorgegaan die tegenwoordig algemeen beschouwd wordt als dé sauna.

• De hol-sauna was waarschijnlijk de eerste vorm in de geschiedenis van de Finnen. Hoewel beschikbare documenten pas sinds duizend jaar spreken over een Finse sauna, bestaat deze waarschijnlijk al sinds 2.000 jaar. De allereerste sauna’s waren niet meer dan een gat in de helling van een heuvel, waarbij de verwarming werd verzorgd door in een kuil stenen op te warmen tot ze roodgloeiend zijn. Deze ruimtes werden vaak gebruikt als woning voor de armen. Om nog meer warmte, door stoomvorming, te creëren werd er water over de stenen gegooid. Dit was zo effectief qua verwarming, dat de mensen hun kleren uit konden trekken om op deze manier van de behaaglijke warmte te kunnen genieten. In een later stadium van de ontwikkeling van de sauna, werd de woonruimte en de sauna-ruimte van elkaar gescheiden.
• De rook-sauna is een type wat later populair werd. Het was een rechthoekige ruimte gemaakt van boomstammen met een openkachel die stenen verwarmd. Dit is de originele rooksauna (savu-sauna) die door de meeste Finnen nog steeds als beste wordt beschouwd. De naam is ontleend aan het feit dat bij de verwarming van de stenen door brandend rookontwikkeling ontstaat. Deze rook verliet de sauna door een gat in het dak (schoorsteenwerking) of door de deur die hiervoor op een kier werd gezet. De rook laat roet achter in de gehele sauna. Voordat je gaat zitten of liggen, was het wel noodzakelijk dat je eerst de plek even schoonmaakt. Maar het voordeel van de rook en de roet was het feit dat het een aangenaam aroma achterliet en dat de roet een reinigende werking voor het lichaam heeft.
• De schoorsteen-sauna was de volgende ontwikkeling. Door de relatieve ongemakken van de eerder genoemde rooksauna, werd er in een later stadium een verbeterd type sauna ontwikkeld. De stenen van de sauna, met daaronder het houtvuur, werd afgedekt met een metalen plaat die verbonden was met een schoorsteen. In feite kreeg de sauna een open haard waarin de stenen werden verwarmd. De schoorsteen kon afgedekt worden met een luik, waardoor de warmte werd geregeld. Nadeel van dit systeem is het feit dat het 3 tot 4 uur duurde voordat de ruimte op temperatuur was. De vlammen moesten namelijk eerst ook gedoofd zijn voordat je de sauna kon betreden.
• De moderne sauna maakt gebruik van een indirecte verwarming van de stenen. Als energiebron wordt niet meer hout gebruikt, maar meestal elektrisch. In sommige gevallen zelfs met gas of olie, maar dat is zeldzaam. Door de indirecte verwarming van de stenen, is de sauna na ongeveer 30 minuten al klaar voor gebruik, en hoeven de gebruikers ook niet meer te wachten tot de vlammen gedoofd zijn. Voor de Finnen blijft de hout-gestookte schoorsteen- of rook-sauna de beste optie, maar dankzij de ontwikkeling naar elektrische sauna kachels is de sauna bereikbaar geworden voor het grote publiek omdat dit praktischer en gebruikersvriendelijker is. Door de grote populariteit van de sauna, werden er gebouwen ontwikkeld waarin de sauna gecombineerd kon worden met uitrusten, douchen en koudwaterbaden. Dit heeft zich doorgezet tot de complete wellness-centra zoals we die nu kennen. Centra waarin de sauna en de hammam een centrale plek heeft, maar daarnaast ook een zwembad, een bar, rustruimtes en soms zelfs een restaurant. Compleet ontstressen is het nieuwe saunagebruik.

Oorspronkelijke functies van de sauna

De sauna staat tegenwoordig gelijk aan een plaats om te ontspannen en om het lichaam te reinigen. Maar van oorsprong was, met name de lichaamsreiniging, niet het belangrijkste doel. De sauna werd primair gebruikt om bij te komen van een lange dag werken op het land.

Maar wat veel mensen niet weten, is het feit dat de sauna in het verleden nog veel meer functies heeft gehad. Door het regelmatig verhitten van de ruimte, en de reinigende roetvorming, werd de sauna beschouwd als de schoonste plek van het huishouden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de ruimte ook werd gebruikt om zieken te genezen en wonden sneller te laten helen. Maar ook een plek om kinderen te baren en zelfs om de doden te prepareren voor een begrafenis.

Scheiding tussen de seksen

Van oorsprong worden de Fins sauna’s gescheiden gebruikt, behalve als ze lid zijn van hetzelfde gezin. Alle openbare sauna’s hebben verschillende openingstijden voor mannen en vrouwen, hoewel hierop natuurlijk wel uitzonderingen zijn. In het geval van een openbaar zwembad met een losse sauna, zijn er sauna’s voor mannen en sauna’s voor mannen.

Tegenwoordig is er in de meeste West-Europese landen geen scheiding meer tussen de geslachten en gaat men gemengd naar de sauna, samen met complete vreemden. Intussen heeft de samenleving geleerd en geaccepteerd dat naaktheid in de sauna heel gewoon is, en helemaal niets met erotiek te maken heeft. Hoewel dit in Nederland heel gewoon is, bestaan er in andere landen iets andere opvattingen hierover.

In Frankrijk zijn de sauna’s wel gemengd, maar een zwembroek of badpak is verplicht. Officieel voor de hygiëne, maar voor mij is het een bewijs van Franse preutsheid buiten de eigen slaapkamer.

Naakt in de sauna, samen met allemaal vreemden, is voor de beginnende saunabezoeker in eerste instantie misschien wat vreemd. Na 5 minuten ‘kijken en bekeken worden’ voelt het als de normaalste zaak in de wereld. Je komt tot het besef dat we allemaal gelijk zijn, zonder ‘de kleren van de keizer’. Dik en dun, strak of met een buikje, platte of ronde billen….het maakt allemaal niet uit. Iedereen in de sauna heeft hetzelfde doel: Een paar uurtjes ontspannen zonder bezig te zijn met uiterlijk.

Toch zijn er mensen die zich in een gemengde omgeving niet prettig voelen, of heel erg onzeker zijn over hun lichaam. Speciaal voor deze mensen hebben de meeste sauna’s speciale openingstijden zodat ook zij de mogelijkheid hebben om naar van de openbare sauna gebruik te maken.

Een sauna thuis?

Er bestaat een levendige handel in thuis-sauna’s. Voor een relatief laag bedrag kun je thuis een kleine sauna laten installeren, uitgerust met een steenkachel op elektrisch. Ik ken een aantal mensen die dit in het verleden hebben gedaan, met de wens om wekelijks een aantal gebruik te maken van de sauna thuis. Goed voor de gezondheid, lekker gemakkelijk, het is privé en op de (hele) lange termijn goedkoper. Toch zijn driekwart van deze sauna’s inmiddels in gebruik als inloopkast of rommelkast. Alles behalve de originele bestemming: Sauna. Waarom komen deze mensen terug op hun besluit? Na verschillende gesprekken kwam ik tot de volgende redenen:

• Het verbruik aan stroom is vrij hoog.
• Op het moment dat je zin hebt om de sauna te gebruiken, moet je nog een poosje wachten totdat deze opgewarmd is.
• Ondanks alle privacy, wordt het gemis van gezelligheid ervaren. Het gebruik van de sauna is niet meer een avondje uit.

Denk dus goed na voordat je geld investeert in een sauna. Ga je er écht gebruik van maken of wordt het op de lange termijn een hele dure inloopkast?

De sauna en je gezondheid

De sauna is niet alleen een manier om te ontspannen, maar ook een manier om je lichaam te ontgiften. Ook is de sauna een goed middel om bijvoorbeeld astma te bestrijden. Maar let op: Het is oppassen geblazen voor mensen die bijvoorbeeld hartklachten hebben, een te hoge bloeddruk hebben of zwanger zijn. Hoe dit in elkaar steekt lees je in het tweede deel van deze special over de sauna.

Klik hieronder om deel 2 te lezen:
Sauna deel 2: De sauna en je gezondheid