Topsport: Wat doet dit met je lichaam?

We zijn het er allemaal wel over eens: Bewegen, en met name sporten, is gezond. Nog sterker: Het is van onmisbaar belang voor een goede gezondheid, voor een gezond lichaam en een gezonde geest. Maar er zijn ook mensen die een paar forse stappen verder gaan: Sport op hoog niveau, topsport wat het uiterste vergt van hun lichaam, topsport wat uiteindelijk maar één doel heeft: Het verleggen van de natuurlijke grenzen van het lichaam. Hoe gezond is dit? Wat doet topsport met het lichaam?

Hieronder de inhoud van het artikel
1. Risico van het vak
2. Plotseling overlijden door hartfalen
3. Blessures
4. Hypertrofische Cardio Myopathie
5. Andere factoren die meespelen
6. Risicogroepen
7. Conclusie

1. Risico van het vak

Het feit dat dit extreem verleggen van de natuurlijke grenzen ten koste gaat van de algemene gezondheid, lijkt volledig geaccepteerd te zijn in de topsport. Als je het uiterste vergt van je lichaam, zal er vandaag of morgen iets mis gaan. Het is een kwestie van weten hoever je kunt buigen, en als je te ver gaat, zal het onvermijdelijk breken. Blessures zijn daarom een geaccepteerd fenomeen in de topsport. Er zijn heel veel voorbeelden van topsporten die uiteindelijk gestopt zijn naar aanleiding van een blessure waardoor verder gaan op dat niveau geen zin meer heeft. Maar daarentegen zijn er ook veel gevallen, die we meestal niet kennen, van sporters die, ondanks een blessure of een reëel gevaar voor een blessure, toch doorgaan omdat stoppen geen optie is: Dit zou die ene plek in de finale kosten of de sporters zijn bang om sponsors kwijt te raken.

Het is daarom natuurlijk niet voor niets dat een topsporter altijd omgeven wordt door een keur van specialisten: Een voedingsdeskundige, masseur, sportarts, inspanningsfysioloog en fysiotherapeut. Om nog maar te zwijgen van alle technische ondersteuning. Deze moeten er allemaal voor zorgen dat het lichaam, wat in principe volledig uit zijn voegen getrokken wordt, de beproeving zo goed mogelijk kan doorstaan. Dat die ene extra milliseconde gehaald wordt, zonder dat er ongelukken gebeuren. Door het continue verleggen van deze grenzen, wordt ook steeds de grens van ‘normaal’ verschoven. Wat tien jaar geleden beschouwd werd als té verregaand, wordt inmiddels als ‘normaal’ beschouwd. De risico’s voor de gezondheid is een prijs die betaald moet worden voor die ene zege, voor die ene plek op het erepodium, voor die ene centimeter of milliseconde.

2. Plotseling overlijden door hartfalen

Wielerliefhebbers zullen zich nog herinneren hoe Bert Oosterbosch, een talentvol wielrenner, in 1989 op 32 jarige leeftijd tijdens het wielrennen kwam te overlijden door een hartstilstand. Er zijn nog steeds twijfels, maar algemeen wordt aangenomen dat dit het gevolg kan zijn van een mogelijk gebruik van EPO. Dit laatste, de doping, is ook een tot voor kort ‘normale’ manier om het lichaam nog meer te strekken, nog hogere prestaties waarbij de gevolgen voor de gezondheid volledig vergeten worden.

We zien nog steeds regelmatig berichten voorbij schuiven, waarbij melding gemaakt wordt van het overlijden van een topsporter tijdens het uitoefenen van deze sport. In de meeste gevallen gaat het om hartfalen.

Maar wacht eens? Sporten is toch gezond? Klopt, maar er is een verschil tussen sporten op ‘normaal’ niveau, en sporten op ‘extreem’ niveau.

3. Blessures

Ok, het is duidelijk dat een topsporter zich continue beweegt op de grens van het ogenschijnlijk onmogelijke. Vaak wordt er getraind voor een specifiek onderdeel van de sport, waarbij soms vergeten wordt dat de rest van het lichaam ook moet meegroeien, en niet alleen maar die beenspieren om de 100 meter zo snel mogelijk af te leggen. Alle overige lichaamsfunctie krijgen ook met extremen te maken, en mogen dus niet achterblijven. Zo zie je vaak dat topsporters, met name diegene die in een opbouwfase zitten, vaak vatbaarder zijn voor kleine aandoeningen door bacteriën en virussen. Ze hebben dus een immuunsysteem wat niet aangepast is aan het lichaam en de inspanningen daarvan.

Wat natuurlijk erg visueel is, en voor de topsport normaal geacht wordt, zijn de blessures. Sporters die gebruik maken van een explosieve inspanning, zoals 100 meter horden, hebben vaak problemen met de spieren zoals scheuringen. Topsporters die een duursport beoefenen, zoals bijvoorbeeld marathonlopers, hebben meer blessures door overbelasting.

Maar wat minder visueel is, en waar we tot voor kort nog weinig kennis over hadden, is het gevolg van topsport voor het hart.

4. Hypertrofische Cardio Myopathie

Als het gaat om het plotseling overlijden van topsporters, dan is dit meestal het gevolg van HCM, ofwel Hypertrofische Cardio Myopathie. Dit komt voor in meer dan de helft van de sterfgevallen.

Een moeilijk woord wat we vrijelijk kunnen omschrijven als een zieke hartspier, die ook nog eens te dik is. Om het wat meer visueel te maken: De wand van de linker hartkamer bestaat uit een spier, een hele belangrijke spier die fungeert als de pomp die het bloed het lichaam instuwt. In een normale situatie meet de dikte van deze spier in ontspannen toestand ongeveer 10 tot 12 millimeter. Als deze spier verdikt is, kan dit oplopen tot wel 20 à 30 millimeter.

In een normale, ontspannen, toestand heeft het hart niet veel last van deze verdikking, maar op het moment dat er (extreme) inspanningen worden verricht gaat het hart een beetje krimpen. Heel normaal, want op deze manier kan het hart efficiënter werken en een hogere druk opbouwen om uiteindelijk het bloed met zuurstof zo snel mogelijk bij de spieren en de organen te krijgen.

Maar als je te maken hebt met een verdikking van de hartspier, gaat deze verdikking in de weg zitten. De verdikte spier sluit de uitgang van de linker hartkamer voor een deel af, waardoor het bloed, ondanks de hoge druk, niet meer goed de linkerkamer kan verlaten. Direct gevolg is dat de druk in het hart hoger wordt, en rondom het hart juist veel kleiner. De kransslagaderen krijgen niet voldoende bloed meer waardoor weer een zuurstofgebrek in het hart ontstaat. Dit zuurstofgebrek kan zorgen voor een stilstand in circulatie door het onwillekeurig en chaotisch samentrekken van het hart. Als dit té lang duurt en heel intensief is, zal dat uiteindelijk de dood tot gevolg hebben.

5. Andere factoren die meespelen

In de hedendaagse topsport is de inspanning niet het enige wat meetelt. Er zijn ook andere factoren die beslist een belangrijke rol spelen in een plotseling hartfalen. Ik ga de twee belangrijkste benoemen, maar er zijn er ongetwijfeld nog veel meer:

Doping

Hoewel doping de laatste jaren meer en meer ‘not done’ is, zal het ongetwijfeld nog steeds gebruikt worden in de topsport. Doping heeft invloed, zowel direct als indirect, veel invloed op alle lichaamsfuncties:

• EPO: Deze doping zorgt voor een verhoogde activiteit van de rode bloedlichaampjes, waardoor meer en sneller zuurstof kan worden vervoerd. Gevolg hiervan is wel dat het bloed enigszins gaat verdikken. Gezien het voorgaande verhaal over de te dikke hartspier kan EPO dit proces alleen maar versnellen.
• Cortison: Deze soort doping onderdrukt ontstekingen in het hele lichaam
• Amfetaminen: Deze zorgt voor een euforisch gevoel, meer beweeglijkheid en je gaat geen vermoeidheid voelen.

6. Stress

Het is een bekend verhaal dat stress een belangrijke oorzaak is van een slecht functionerend lichaam. Stress heeft direct invloed op veel lichaamsprocessen. Uit een recent onderzoek is gebleken dat als het autonome zenuwstelsel te lang wordt overbelast door extreme stress, het lichaam langzaam maar zeker wordt gesloopt. Als je weet dat het belangrijkste orgaan van dit autonome zenuwstelsel het hart is, kun je begrijpen dat ook dit een belangrijke factor is die meespeelt in een eventueel plotseling hartfalen.

Risicogroepen

Het is natuurlijk niet zo dat letterlijk iedere topsporter hier mee te maken krijgt. Er zijn bepaalde risicogroepen die, in combinatie met topsport, extra in de gaten moeten worden gehouden:

• Met name jonge mensen waarvan bekend is dat er eerder een hartfalen plaatsvond in de familie, waaraan deze personen zijn gestorven. We spreken dan wel van sterfgevallen die op jonge leeftijd plaatsvinden, voor het veertigste levensjaar.
• Een andere risicogroep is die van jonge mensen die al eens eerder last gehad hebben van een snelle of een onregelmatige hartslag, en/of eventueel weggeraakt zijn tijdens een hoge inspanning.

Als je tot deze risicogroep behoort, en het is tevens vastgesteld door een arts, zal er in de meeste gevallen direct een verbod worden opgelegd voor intensieve en extreme sportbeoefening. De intensiteit van topsport, en de bijbehorende inspanning, geeft een forse verhoging van het risico op een plotseling hartfalen met de dood als gevolg.

7. Conclusie

De eisen die aan topsporters worden gesteld worden alsmaar hoger en hoger. Niet alleen door henzelf maar ook met name door de sponsors en natuurlijk het publiek. Het lichaam kan heel veel hebben, en kan ontzettend flexibel zijn, maar als er iets niet goed functioneert in één of meerdere lichaamsprocessen is het wel belangrijk om dit tijdig te onderkennen. Daarna kan er actie ondernomen worden, om de gezondheid van de sporter te kunnen waarborgen.

Met name bij jonge sporters is preventief onderzoek noodzakelijk, voordat ze zich op het pad van de topsport gaan bewegen, om problemen verderop in de carrière te voorkomen.

Doe jij aan (top)sport of sport op hoog niveau? Wat zijn jouw ervaringen?