De vijfde ziekte is een milde ziekte, die wordt veroorzaakt door een virus dat het humaan parvovirus B19 wordt genoemd. De medische naam voor de vijfde ziekte is Erythema Infectiosum (EI). Deze infectie verspreidt zich voornamelijk in de winter en in het voorjaar en meestal lopen kinderen van tussen de 5-14 jaar deze ziekte op. Vaak veroorzaakt de vijfde ziekte een erythemateuze (roodachtige) uitslag op het gezicht van het kind, waardoor het er uit kan zien alsof het kind op beide wangen geslagen is.
Soms wordt de ziekte in het Engels ook wel aangeduid als "Slapped Cheek Syndrome" of eenvoudigweg "Slapcheek". De karakteristieke uitstraling van de uitslag gaf ook aanleiding tot de namen "appelziekte" in Japan en "vlinderpokken" in Hongarije (aangezien de wangen op de vleugels van een vlinder gaan lijken).
- Er wordt gedacht dat het virus zich via druppeltjes in de lucht (respiratoire secreties die worden overgedragen door hoesten en niezen) of door bloed van andere geïnfecteerde personen verspreidt. Het virus kan ook in de placenta doordringen en als een zwangere vrouw besmet raakt de foetus treffen.
- De gevallen van de vijfde ziekte kunnen sporadisch of als onderdeel van een uitbraak in een gemeenschap voorkomen. Uitbraken komen vooral in de lente voor op lagere scholen. De helft van de gevallen komt door de verspreiding van het virus door anderen leden van het gezin van de patiënt. De overdracht van de infectie op scholen komt dus minder vaak voor.
- Ten minste de helft van de volwassenen in Europa is weleens door parvovirus B19 geïnfecteerd geweest en het is dan dus onwaarschijnlijk dat ze opnieuw zullen worden geïnfecteerd. Ongeveer 10% of minder van de jonge kinderen zijn immuun.
- Mensen met deze ziekte zijn in het begin tijdens de symptomen besmettelijk en ze zijn nadat ze de huiduitslag hebben ontwikkeld waarschijnlijk niet langer besmettelijk. De incubatietijd (de tijd tussen het verkrijgen van de infectie en de ontwikkeling van de symptomen) duurt meestal tussen de 4 en 21 dagen.
- De naam de vijfde ziekte komt van een classificatiesysteem dat in de jaren 1890 is ontwikkeld en dat eigenlijk niet langer wordt gebruikt. Het was de vijfde in een lijst met de vijf meest voorkomende soorten uitslag (of exanthemen) in de kindertijd en daarom heeft het deze naam gekregen. Andere exanthems tijdens de kindertijd waren mazelen (de eerste), roodvonk (de tweede), de Duitse mazelen (de derde) etc.
- Na het herstel van de vijfde ziekte, is een levenslange immuniteit over het algemeen gegarandeerd.
Wie krijgt de vijfde ziekte?
De vijfde ziekte komt veel vaker bij kinderen dan bij volwassenen voor.
De ziekte komt wereldwijd voor en er zijn regelmatig epidemieën. Het humaan parvovirus B19 kan mensen van alle leeftijden, alle regio's en sociale groepen infecteren, maar de klinische presentatie varieert wel en is afhankelijk van leeftijd, immuunstatus en de aanwezigheid van onderliggende ziekten.
De infectie treedt voornamelijk in de winter en in de lente op en treft meestal kinderen tussen de 5 en 15 jaar oud.
Het humaan parvovirus B19 wordt voornamelijk in de vroege stadia van de ziekte door druppelinfectie door de lucht verspreid, dus nog voordat de uitslag verschijnt overgedragen door kinderen die kunnen hoesten of niezen. Het virus kan ook de placenta binnenderingen en kan, als een zwangere vrouw ermee besmet raakt, het ongeboren kind beïnvloeden.
Gevallen van de vijfde ziekte kunnen als individuele infecties of als onderdeel van een uitbraak in de gemeenschap optreden. Uitbraken van de ziekte komen meestal vooral voor op kleuterscholen en bij kinderen op de lagere school.
Veel gevallen komen ook door de verspreiding binnen het gezin. De meeste volwassenen zijn in hun kinderjaren weleens besmet geweest met het virus en het is dus onwaarschijnlijk dat ze opnieuw besmet raken.
Mensen met deze ziekte zijn voor het begin van de symptomen besmettelijk. Ze worden zodra de uitslag voor het eerst verschijnt als niet-infectieus beschouwd. De incubatietijd, dat is de tijd vanaf het verwerven van de infectie totdat de symptomen optreden, duurt gewoonlijk 4 tot 21 dagen.
De symptomen van de vijfde ziekte
Na de incubatieperiode van 4 tot 21 dagen verschijnen de eerste tekenen van de vijfde ziekte.
Doorgaans verschijnt er een uitslag, die helderrood van kleur is en die beide wangen van het kind beïnvloedt.
Deze uitslag geeft de indruk dat het kind op de wangen is geslagen, vandaar de naam "Slapped Cheek" syndroom. Soms is er alleen maar een vlekkerige roodheid op de wangen aanwezig. De uitslag zelf is pijnloos maar kan wel jeuken.
Gewoonlijk verschijnt ongeveer 1 tot 3 dagen nadat de felrode uitslag op de wangen van het kind is verschenen de uitslag en wordt het meer wijdverspreid. Er verschijnt nu ook een zwakke ‘sluierachtige’ uitslag op het lichaam, de armen en de benen.
Soms kan de uitslag op de wangen en het lichaam vervagen en dan toch weer meerdere keren terugkeren. Dit kan enkele weken aanhouden. Het komt echter veel vaker voor dat de uitslag zich van de wangen naar het lichaam en de ledematen van het kind verplaatst en vervolgens binnen een paar dagen volledig verdwijnt.
Hoewel de uitslag in eerste instantie behoorlijk ernstig kan lijken, is de ziekte zelf meestal vrij mild. Sommige kinderen voelen zich misschien zelfs niet eens ziek, terwijl anderen zulke milde symptomen hebben dat de ziekte onopgemerkt kan blijven. Dit is ondanks het feit dat het kind toch is geïnfecteerd met parvovirus B19, het virus dat deze ziekte veroorzaakt.
De meeste kinderen hebben lichte hoofdpijn, een zere keel, een loopneus en lichte koorts (38 graden) die, tot 10 dagen voordat de uitslag optreedt, aanhoudt. Af en toe kunnen er ook milde pijn, stijfheid en zelfs zwelling in één of meerdere gewrichten voorkomen. Dit komt veel vaker bij volwassenen dan bij kinderen voor.
De vijfde ziekte wordt vaak door uitbraken op school doorgegeven. De piekmomenten van het jaar waarin infecties kunnen optreden, zijn in de winter en in de lente.
De vijfde ziekte is meestal een milde ziekte, die vanzelf weer over gaat en geen blijvende schade aanricht. Bij oudere kinderen en volwassenen kan de ziekte zwelling en pijn veroorzaken, die weken tot maanden kan duren. Zeer zelden duurt het zelfs een paar jaar.
Bij kinderen met bepaalde soorten erfelijke bloedarmoede, een sikkelcelziekte of thalassemie kan de ziekte wel veel ernstiger zijn. De vijfde ziekte is ook ernstiger bij kinderen en volwassenen met een slechte immuniteit als gevolg van ziekten zoals kanker, leukemie of HIV.
Wat veroorzaakt de vijfde ziekte?
De vijfde ziekte wordt veroorzaakt door een virus dat bekend staat als het humaan parvovirus B19 (humaan PV-B19).
Dit virus was het eerste bekende humaan virus in de familie van virussen die bekend staat als Parvoviridae. De naam is afgeleid van het Latijnse woord ‘parvum’, wat ‘klein’ betekent. Dit komt omdat het virus inderdaad een van de kleinste DNA-virussen is.
Het parvovirus B19-virus infecteert het vaakst kinderen, maar kan ook volwassenen infecteren.
Het is interessant om op te merken dat het virus resistent is tegen de meeste desinfecterende middelen.
Risicofactoren voor de vijfde ziekte
Kinderen in de leeftijd tussen 5 en 15 jaar lopen het grootste risico op het krijgen van de vijfde ziekte. Als een volwassene in de kindertijd niet aan het virus is blootgesteld, kunnen ze op latere leeftijd alsnog worden geïnfecteerd.
Schoolgaande kinderen lopen, vooral tijdens de winter- en de lentemaanden, het grootste risico om geïnfecteerd te raken met het parvovirus B19.
Volwassenen met een slechte immuniteit lopen het grootste risico om geïnfecteerd te raken met het parvovirus B19. Voorbeelden van ziekten die het immuunsysteem bij volwassenen kunnen beïnvloeden zijn leukemie, kanker en HIV/AIDS.
Zodra normale, gezonde kinderen de vijfde ziekte hebben gehad, ontwikkelen ze een levenslange immuniteit tegen deze ziekte en krijgen ze deze niet meer terug.
Het verloop en de prognose van de vijfde ziekte
Kinderen en volwassenen, die besmet zijn met parvovirus B19, zullen gewoonlijk binnen 4 tot 21 dagen na blootstelling aan het virus symptomen van de vijfde ziekte gaan ontwikkelen (tenminste als ze niet eerder geïnfecteerd zijn geweest).
De vijfde ziekte is meestal een milde, zelflimiterende ziekte met een uitstekend herstel en levenslange immuniteit tegen herbesmetting. Ongeveer 20% van de kinderen die besmet raken met dit virus ondervinden geen van de typische symptomen (bijvoorbeeld koorts, hoofdpijn en/of een loopneus).
Het is wel belangrijk om te vermelden dat er een risico op ernstige complicaties bestaat wanneer een zwangere vrouw wordt geïnfecteerd met het virus. Dit geldt ook voor mensen met een gecompromitteerd immuunsysteem (bijvoorbeeld als gevolg van HIV/AIDS of kanker) en mensen met bepaalde erfelijke bloedaandoeningen (bijvoorbeeld thalassemie of sikkelcelanemie).
Hoe wordt de vijfde ziekte gediagnosticeerd?
De diagnose van de vijfde ziekte is zuiver klinisch en grotendeels gebaseerd op het onderzoek van de arts en de geschiedenis van het kind, de ouder of de getroffen volwassene.
De ziekte is over het algemeen gemakkelijk te identificeren door de uitslag op de wangen en de typische roze uitslag, die snel op het lichaam, de armen en de benen verschijnt.
Andere ziekten zoals roodvonk, rubella en reumatische aandoeningen kunnen in eerste instantie soms ook de symptomen van de vijfde ziekte nabootsen. De symptomen en de uitslag kunnen in de vroege stadia van de ziekte dan ook opmerkelijk vergelijkbaar zijn.
Soms is er, vooral als de gebruikelijke symptomen zoals koorts, hoofdpijn en keelpijn aanwezig zijn maar de typische huiduitslag uitblijft, een bloedonderzoek naar de waarden van antilichaampjes in het bloed nodig. Deze bloedonderzoeken worden ook uitgevoerd als de symptomen van de persoon ernstiger zijn dan normaal.
Een bloedonderzoek is ook essentieel bij zwangere vrouwen, die symptomen van de vijfde ziekte ontwikkelen.
Wat is de behandeling tegen de vijfde ziekte?
De vijfde ziekte wordt veroorzaakt door een virus, dus het kan niet worden behandeld met antibiotica (antibiotica doden bacteriën en géén virussen).
De symptomen van de vijfde ziekte zijn meestal mild en een behandeling is dus zelden nodig. Kinderen met deze ziekte moeten echter wel veel rusten. Zodra de koorts en de griepachtige symptomen verdwenen zijn, is er meestal geen verdere behandeling nodig.
Als de uitslag van je kind jeukt, kun je je arts vragen of hiervoor eventueel een behandeling nodig is. De arts kan voor de behandeling van koorts of eventuele gewrichtspijn het innemen van paracetamol aanbevelen. Gewrichtspijn komt veel vaker voor bij volwassenen en meestal is er dan wel een behandeling voor deze pijn vereist.
Geef je kind geen aspirine omdat dit medicijn is gekoppeld aan een ernstige ziekte bij kinderen die bekend staat als het syndroom van Reye.
Bij vrouwen die tijdens de zwangerschap geïnfecteerd zijn, is het zorgvuldig in de gaten houden van het ongeboren kind wel noodzakelijk.
Wanneer moet je een dokter bellen?
Bel je arts als je kind uitslag op het gezicht krijgt en vooral als de uitslag wijdverspreid is en zich overal op het lichaam voordoet. Het is essentieel om je arts te raadplegen als de uitslag gepaard gaat met andere symptomen (vooral gewrichtspijn).
Zwangere vrouwen die de typische uitslag van de vijfde ziekte ontwikkelen of die zijn blootgesteld aan iemand met de vijfde ziekte of een ongewone uitslag krijgen, moeten ook hun arts raadplegen.
Kan de vijfde ziekte worden voorkomen?
Er is geen vaccinatie beschikbaar om te voorkomen dat je kind de vijfde ziekte krijgt.
Een bijzonder probleem bij het voorkomen van de verspreiding van de ziekte is dat geïnfecteerde mensen niet langer besmettelijk zijn zodra de typische uitslag verschijnt. De uitslag kan tot 21 dagen na de eerste infectie met het parvovirus B19 aanhouden. Gedurende deze tijd is de persoon besmettelijk.
Ongeveer 50% van de volwassenen is immuun voor de vijfde ziekte omdat ze het, vaak zonder het te weten, in hun kinderjaren hebben gehad.
Het is altijd aan te raden om je handen goed en vaak te wassen. Dit blijft de belangrijkste manier om de verspreiding van de vijfde ziekte en vele andere infecties te voorkomen.
De vijfde ziekte bij kinderen
Om de verspreiding van de vijfde ziekte bij kinderen thuis, op een kinderopvang of op school te beperken, volg je de volgende stappen:
- Was je handen vaak, vooral na het afvegen op het toilet, het verschonen van een luier of het snuiten van de neus en voor het bereiden of het eten van voedsel.
- Deel geen voedsel, fopspenen, flessen, eetgerei of drinkbekers.
- Als het kind de neiging heeft om speelgoed in de mond te steken, maak het dan vaak schoon en desinfecteer het.
- Kus geen kinderen op de mond.
- Laat ze zoveel mogelijk buiten spelen. Het is gemakkelijker voor het virus om zich binnen te verspreiden waar mensen waarschijnlijk in nauwer contact staan.
- Zorg ervoor dat kinderen niet te druk zijn en sla het dutje niet over.
- Leer kinderen om in een tissue te hoesten of te niezen (die onmiddellijk moet worden weggegooid) of in de binnenkant van hun elleboog (wat het minder waarschijnlijk maakt dat ze via hun handen het virus zullen verspreiden).
- Kinderen met de vijfde ziekte hoeven in het algemeen niet te worden thuisgehouden van de kinderopvang, aangezien het onwaarschijnlijk is dat ze nog besmettelijk zijn nadat de uitslag verschijnt en er een diagnose is gesteld.
Zwangere vrouwen en de vijfde ziekte
Als een vrouw er zeker van is dat ze in het verleden de vijfde ziekte heeft gehad, is het niet nodig om je zorgen te maken over de blootstelling eraan tijdens de zwangerschap. Als ze het niet zeker weet, kan een bloedtest bepalen of ze de vijfde ziekte heeft gehad en dus immuun is.
Zwangere vrouwen die niet immuun zijn, moeten stappen ondernemen om een infectie te voorkomen. Als er bijvoorbeeld op haar werkplek de vijfde ziekte uitbreekt, moet zij met haar arts bespreken of zij thuis moet blijven van het werk totdat het weer is verdwenen. Thuis moet ze haar handen grondig wassen en moet ze aanraking met geïnfecteerde kinderen voorkomen. Ze zou ook moeten vermijden om glazen, borden of bestek te delen met iemand die de ziekte heeft of eraan is blootgesteld.
Sommige artsen raden als een zwangere vrouw is blootgesteld aan het virus immunoglobuline aan.
Tot slot…
De vijfde ziekte is geen alarmerende ziekte, tenminste als het goed in de gaten gehouden wordt. Er is géén medicatie en géén vaccin voor beschikbaar. In principe is dat ook niet nodig, want het lost zichzelf automatisch weer op. Maar het blijft wel heel erg lastig.
Bronnen
www.healthline.com/health/fifth-disease
www.webmd.com/children/guide/understanding-fifth-disease-basics
medlineplus.gov/fifthdisease.html
