Nierstenen: Wat zijn nierstenen en wat zijn de behandelingen? (deel 1)

Je hebt misschien wel eens gehoord dat nierstenen erg pijnlijk zijn en dat er mannen zijn die zelfs flauwvallen van de pijn terwijl ze een niersteen aan het lozen zijn. Sommige artsen zeggen dan ook wel eens met een knipoog dat nierstenen voor mannen het soort pijn oplevert die vrouwen voelen bij de geboorte van een baby.

Maar wat zijn nierstenen precies? Waarom krijgen sommige mannen en vrouwen er meer last van dan anderen? Hoe kunnen problemen met nierstenen worden aangepakt en wat kun je zelf doen om nierstenen zo goed mogelijk te voorkomen? We bekijken het allemaal in onze nierstenen special.

Wat zijn nierstenen precies?

Nierstenen zijn kleine, harde afzettingen die ontstaan in onze nieren. Deze stenen zijn gemaakt uit minerale zuren en zouten. Als iemand last heeft van nierstenen is het niet gelijk duidelijk wat de achterliggende oorzaak hiervan is. Nierstenen kunnen namelijk veel verschillende oorzaken hebben.

Ze kunnen ook invloed hebben op een bepaald deel van onze urinewegen – dit kan van onze nieren tot aan de blaas zijn. Vaak vormen deze stenen wanneer de urine geconcentreerd is, hierdoor kristalliseren de mineralen in onze urine en blijven ze aan elkaar plakken. Hierdoor ontstaan de dikkere stenen die een probleem opleveren.

Het afscheiden van nierstenen kan heel pijnlijk zijn, maar gelukkig veroorzaken deze stenen meestal geen blijvende schade. Afhankelijk van jouw bepaalde situatie is er vaak niets meer nodig dan gewoon een paar pijnstillers te nemen en veel water te drinken om ervoor te zorgen dat een niersteen het lichaam verlaat.

Echter, in de meer extreme gevallen kan er zelfs een operatie nodig zijn. Een arts kan bijvoorbeeld een preventieve behandeling aanraden om het risico op terugkerende nierstenen te verminderen als je een verhoogd risico hebt op constant terugkerende nierstenen

Symptomen

Een niersteen kan helemaal geen symptomen hebben tot het moment dat het zich binnen de nieren verplaatst of door de urineleider trekt, dit is de buis die de nieren en de blaas met elkaar verbind. Op dat moment kunnen de volgende tekenen en symptomen optreden:

• Ernstige pijn bij de zijkant en achterkant van het lichaam, direct onder de ribben
• Pijn die zich uitbreidt naar de lies en onderbuik
• Pijn die in golven komt en soms intenser is dan anders
• Pijn bij het urineren
• Roze, rode of bruine urine
• Troebele of stinkende urine
• Misselijkheid en braken
• Aanhoudende drang om te urineren, zelfs nadat iemand net geplast heeft
• Vaker urineren dan normaal
• Wanneer er een infectie aanwezig is dan zou de persoon ook koorts en koude rillingen kunnen hebben

De pijn die wordt veroorzaakt door een niersteen kan sterk veranderen – zo kan de pijn bijvoorbeeld naar een andere plaats in het lichaam verschuiven of in kracht toenemen. Dit gebeurt wanneer de steen zich door de urinewegen beweegt.

Wanneer moet je een arts raadplegen

Maak een afspraak met jouw arts als je tekenen en symptomen opmerkt waarover jij je zorgen maakt. Vraag onmiddellijke medische aandacht als je de volgende symptomen hebt:

• Pijn die zo ernstig is dat je niet stil kunt zitten of op een comfortabele manier kan zitten of liggen
• Pijn die gepaard gaat met misselijkheid en braken
• Pijn die gepaard gaat met koorts en koude rillingen
• Bloed in de urine
• Problemen bij het urineren

De verschillende soorten en oorzaken

Er is vaak geen enkele, definitieve oorzaak dat iemand last heeft van nierstenen. Er zijn echter wel verschillende factoren die het risico op het krijgen van nierstenen kan verhogen. Nierstenen vormen wanneer je urine meer kristalvormende stoffen bevat, denk bijvoorbeeld aan calcium, oxalaat en urinezuur.

Een niersteen ontstaat wanneer er meer kristal-vormende stoffen in jouw urine zitten dan de vloeistof in de urine kan verdunnen. Daarnaast kan het zo zijn dat de urine bepaalde stoffen mist die er normaal voor zouden zorgen dat deze kristallen niet aan elkaar plakken. Dit creëert uiteindelijk een ideale omgeving voor nierstenen om zich te vormen.

Verschillende soorten nierstenen

Aangezien er verschillende minerale zuren en zouten in ons lichaam zitten is het niet vreemd dat nierstenen ook uit verschillende stoffen opgebouwd kunnen worden. Wanneer je eenmaal weet welke soort niersteen er voor problemen zorgt dan is het gemakkelijker om de oorzaak te bepalen. Dit helpt om het risico op terugkerende nierstenen te verminderen. De verschillende soorten zijn:

• Calcium-stenen – De meeste nierstenen zijn calciumstenen, meestal in de vorm van calciumoxalaat. Oxalaat is een stof dat van nature in voedsel zit. Sommige vruchten en groenten, maar ook noten en chocolade bevatten hoge hoeveelheden oxalaat. Ook onze lever produceert van nature oxalaat. Ons dieet, hoge doses vitamine D, gastro-intestinale bypassoperaties en verschillende metabolische afwijkingen in ons lichaam kunnen ervoor zorgen dat de opeenhoping van calcium of oxalaat in de urine hoger word. Calciumstenen kunnen we ook tegenkomen gemaakt van calciumfosfaat.
• Struviet-stenen – Deze stenen vormen als een reactie op een infectie, bijvoorbeeld een urineweginfectie. Deze nierstenen kunnen vrij snel en groot groeien, soms met weinig waarschuwing en weinig symptomen.
• Urinezuur-stenen – Urinezuur stenen kunnen ontstaan bij mensen die niet voldoende vocht drinken, die teveel vocht verliezen, die een eiwitrijk dieet eten en mensen die last hebben van jicht. Bepaalde genetische factoren kunnen ook het risico op urinezuur stenen verhogen.
• Cystine-stenen – Deze stenen ontstaan vaak bij mensen met een erfelijke aandoening die ervoor zorgt dat de nieren te veel bepaalde aminozuren (cystinurie) uitscheiden.
• Andere stenen – Er zijn andere, zeldzamere vormen van nierstenen waar iemand last van kan krijgen maar deze komen erg weinig voor.

Risicofactoren voor nierstenen

Er zijn bepaalde factoren die de kans op het ontwikkelen van nierstenen verhogen. Sommige van deze factoren kunnen we zelf beïnvloeden door bijvoorbeeld gezond te eten, terwijl er ook bepaalde risicofactoren zijn die we zelf niet in de hand hebben:

• Familie of persoonlijke geschiedenis – Als iemand in jouw directe familie last heeft van nierstenen dan loop je zelf meer kans om nierstenen te ontwikkelen. Wanneer iemand al een keer nierstenen heeft gehad dan hebben ze een verhoogde kans om nog weer eens last te krijgen van nierstenen.
• Volwassenen – De meeste nierstenen komen voor bij volwassenen, mensen die de 40 al gepasseerd zijn. Hoewel nierstenen op elke leeftijd kunnen optreden hebben oudere mensen er meer kans op.
• Mannen – Mannen hebben meer kans op het ontwikkelen van nierstenen dan vrouwen. Echter, de laatste paar jaren ontwikkelen een toenemend aantal vrouwen ook nierstenen.
• Niet genoeg drinken – Elke dag niet genoeg water drinken kan het risico op nierstenen verhogen. Mensen die in een warm klimaat leven en mensen die veel zweten lopen meer risico op nierstenen dan anderen.
• Bepaalde diëten – Het eten van een dieet hoog in eiwitten, natrium, en suiker kan het risico op bepaalde vormen van nierstenen vergroten. Dit geldt vooral bij een dieet met veel natrium. Te veel natrium in het dieet verhoogt de hoeveelheid calcium die onze nieren moeten filteren. Dit verhoogt het risico op nierstenen aanzienlijk.
• Overgewicht – Een hoge BMI, grote taillemaat, en snelle gewichtstoename zijn allemaal verbonden met een verhoogd risico op nierstenen.
• Spijsverteringsaandoeningen en operaties – Maag-bypass operaties, inflammatoire darmziekten, of chronische diarree kunnen zorgen voor veranderingen in het spijsverteringsproces. Dit zou eventueel de opname van calcium en water kunnen beïnvloeden en dus de hoeveelheid steenvormende stoffen in de urine verhogen.
• Andere medische aandoeningen – Bepaalde ziekten en aandoeningen die het risico op nierstenen kunnen verhogen zijn: renale tubulaire acidose, cystinurie, hypoparathyreoïdie, bepaalde medicijnen, en bepaalde urineweginfecties.

Vaststellen van een niersteen

Wanneer jouw arts vermoedt dat je last hebt van een niersteen dan zijn er verschillende diagnostische tests en procedures mogelijk zoals:

• Bloedonderzoek – Via een bloedonderzoek kan de arts er snel achter komen of er teveel calcium of urinezuur in het bloed zit. Een bloedonderzoek geeft ook gelijk aan hoe gezond de nieren zijn en kan ervoor zorgen dat de dokter ook nog naar andere medische aandoeningen kan zoeken.
• Urinetests – Het testen van de urine (bijvoorbeeld het 24 uur lang opvangen van de urine) kan aantonen of de patiënt teveel steenvormende mineralen in de urine heeft of juiste te weinig stoffen heeft die steenvorming tegen gaan.
• Beeldvormende diagnostiek – Beeldvormende diagnostiek zou eventuele nierstenen in de urinewegen kunnen aanwijzen. De opties hier variëren van eenvoudige buik röntgenfoto’s (die misschien kleine nierstenen over het hoofd zouden kunnen zien), tot hoge snelheid computertomografie (CT), dat zelfs kleine steentjes zou kunnen aangeven. Andere beeldvormende opties zijn een echografie, een niet-invasieve test en intraveneuze pyelografie; wat inhoudt dat er kleurstof in de ader van de arm wordt geïnjecteerd en röntgenfoto’s worden genomen wanneer de kleurstof door de nieren en de blaas trekt.
• Analyse van uitgestoten stenen – Het kan mogelijk zijn dat er aan de patiënt wordt gevraagd of ze door een zeef willen urineren. Dit maakt het mogelijk om eerdere nierstenen op te vangen. Een grondige laboratoriumanalyse zal de samenstelling van de nierstenen dan onthullen. De arts gebruikt deze informatie om te bepalen wat de oorzaak van de nierstenen zou kunnen zijn en bedenkt dan een plan om toekomstige nierstenen voor te zijn.

Behandelingen met medicijnen

Aangezien niet alle soorten nierstenen hetzelfde zijn kunnen ook alle behandelingen niet hetzelfde zijn. De behandeling is afhankelijk van het type steen en de oorzaak.

Kleine stenen met minimale symptomen

Bij de meeste nierstenen is een ingrijpende behandeling gelukkig niet nodig. Het is mogelijk om een kleine niersteen op de volgende manieren op te lossen:

• Veel water drinken – Veel water drinken (meer dan 2 liter per dag) kan de urinewegen goed schoon spoelen. Tenzij een arts iets anders aanraad is het een goed idee om voldoende vloeistof te drinken – het liefst water - genoeg om heldere of bijna heldere urine te produceren.
• Pijnstillers – Hoewel een kleine niersteen misschien niet groot is kan het wel degelijk enig ongemak veroorzaken. Het uitstoten van een kleine niersteen is dan ook geen pretje. Om milde pijn te verlichten worden pijnstillers zoals ibuprofen en paracetamol aangeraden.
• Medische therapie – Een arts kan bepaalde medicijnen voorschrijven om een niersteen gemakkelijker uit te stoten. Deze vorm van medicatie die bekend staat als alfablokkers, ontspannen de spieren in de urineleider, dit zorgt ervoor dat de niersteen het lichaam sneller verlaat en zorgt ook gelijk voor minder pijn.

Grote stenen die ernstige  symptomen veroorzaken

Helaas zijn er ook nierstenen die niet kunnen worden behandeld op de voorgenoemde manieren - hetzij omdat ze te groot zijn om zelf het lichaam te verlaten, of omdat ze inwendig bloeden, nierschade of constante urineweginfecties veroorzaken. Op dat moment is het mogelijk dat ze een meer invasieve behandeling vereisen.

• Stenen afbreken met behulp van geluidsgolven – Bij bepaalde nierstenen, afhankelijk van de grootte van de steen en de locatie van de steen, kan de arts een behandeling genaamd extracorporele schokgolflithotripsie aanraden. Deze behandeling maakt gebruik van geluidsgolven om sterke vibraties (schokgolven) te sturen. Deze zorgen ervoor dat de stenen in kleine stukjes afbreken die veel gemakkelijker door de urine kunnen worden weggedragen. De procedure duurt ongeveer 45 tot 60 minuten en kan matige pijn veroorzaken, dus het kan onder sedatie of lichte verdoving worden gedaan om ervoor te zorgen dat de patiënt comfortabel is. Deze behandeling kan bloed in de urine, blauwe plekken op de rug of buik, bloeden rond de nieren en andere aangrenzende organen, en ongemak veroorzaken wanneer de steenfragmenten door de urinewegen trekken.
• Operatie om zeer grote stenen in de nier te verwijderen – Deze procedure, genaamd percutane nefrolithotomie, houdt het operatief verwijderen van een niersteen in. Dit wordt gedaan met behulp van kleine telescopen en instrumenten die binnen het lichaam worden ingebracht via een kleine incisie in de rug. Dit betekend complete narcose tijdens de operatie en dat je één of twee dagen in het ziekenhuis moet blijven om te kunnen herstellen. Deze operatie kan worden aangeraden als een eerdere ingreep met schokgolven niet is gelukt of als de steen heel erg groot is.
• Met behulp van een buis stenen verwijderen – Om een kleinere steen uit de urineleider of nier te verwijderen kan de arts een dunne, verlichte buis (ureteroscoop) uitgerust met een camera door de plasbuis en blaas richting de urineleider duwen. Zodra de steen eenmaal gevonden is word er met speciaal gereedschap de steen vastgepakt of afgebroken in kleinere stukken die gemakkelijker door de urine worden weggedragen. De arts kan dan een klein buisje (stent) in de urineleider plaatsen om op die manier de zwelling te verlichten en genezing te bevorderen. Tijdens deze procedure is er algemene of plaatselijke verdoving nodig.
• Een bijschildklier operatie – Bepaalde calciumstenen worden veroorzaakt door overactieve bijschildklieren, deze bijschildklieren zitten op de vier verschillende zijden van de schildklier, net onder de adamsappel. Wanneer deze bijschildklieren teveel bijschildklierhormoon produceren (hyperparathyreoïdie),  kan de calciumspiegel te hoog worden, hierdoor kunnen nierstenen zich beginnen te vormen. Hyperparathyreoïdie kan optreden wanneer er zich kleine, goedaardige tumoren vormen in een van de bijschildklieren. Het kan ook optreden bij een andere aandoening die ervoor zorgt dat deze bijschildklieren meer bijschildklierhormoon gaan produceren. Het verwijderen van de groei van de tumor stopt dan de vorming van nierstenen. Daarnaast kan een arts een behandeling aanbevelen voor de achterliggende oorzaak van de hormoon overproductie van de bijschildklier.

In het volgende deel wordt er uitgebreid aandacht geschonken aan hoe je nierstenen kunt voorkomen; want voorkomen is nog altijd beter dan genezen!